Η θάλασσα και τα πλούτη της είχαν από την αρχαιότητα ακόμα καθοριστική παρουσία στον ελληνικό πολιτισμό. Σε ορισμένες περιοχές αναπτύχθηκαν πλούσιες αλιευτικές παραδόσεις, που καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητα και τον τρόπο ζωής των παράκτιων κοινοτήτων, ενώ στήριξαν τις τοπικές οικονομίες, μέσω της αλιείας και της επεξεργασίας των αλιευμάτων.
Οι κοινότητες αυτές δημιούργησαν διαχρονικά μια διακριτή και πολύπλευρη αλιευτική κληρονομιά με υλικές και άυλες διαστάσεις.
Ένα μέρος αυτής της πλούσιας και πολυσήμαντης αλιευτικής ιστορίας, που πλέον αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ελληνικού πολιτισμού, θέλησαν να καταγράψουν τα μέλη της επιστημονικής ομάδας, που συμμετείχαν στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα PERICLES. Το αποτέλεσμα αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας δουλειάς περιλήφθηκε στις σελίδες ενός βιβλίου, με τίτλο «Τι είναι για σένα ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ;», το οποίο όμως σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί απλώς ένα επιστημονικό πόνημα.
Στις 194 σελίδες του, ο αναγνώστης βρίσκει συγκεντρωμένες ιστορικές, κοινωνικές, βιωματικές μαρτυρίες ανθρώπων, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνέδεσαν τη ζωή τους με τη θάλασσα. Ανθρώπων, που βιοπορίστηκαν μέσα απ' αυτήν, που ταξίδεψαν και το σημαντικότερο αφιέρωσαν τη ζωή τους στη διάδοση γνώσεων και εμπειριών ώστε να μην χαθεί η αλιευτική τέχνη. Κάθε ένα από τα είκοσι κεφάλαια - ενότητες ταξιδεύει συναρπαστικά τον αναγνώστη στο ιστορικό παρελθόν, αναζητώντας πρόσωπα και γεγονότα που συνέθεσαν την αλιευτική κληρονομιά αυτού του τόπου. Με λόγο απλό, κατανοητό, άλλες φορές γλαφυρό συγκινητικό ή επιστημονικό όπου απαιτείται, οι άνθρωποι αυτοί συνέβαλαν -ο καθένας από τη μεριά του- ώστε να συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό για την έκδοση του βιβλίου.
Καρπός γόνιμου διαλόγου το βιβλίο
Ο Δρ. Μάνος Κουτράκης, στέλεχος του ΙΝΑΛΕ (Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας με έδρα της Νέα Πέραμο Καβάλας) και επιστημονικά υπεύθυνος του έργου PERICLES, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, εξηγεί: «Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό του διαλόγου που ξεκίνησε με αφορμή το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα PERICLES, που χρηματοδότησε τις δράσεις μας. Υποβάλαμε την ερώτηση: Τι είναι για σένα αλιευτική πολιτιστική κληρονομιά; σε πολλούς ανθρώπους, που ο καθένας είχε διαφορετική ιδιότητα, καταγωγή, επάγγελμα, ηλικία, φύλο κ.ά. αλλά όλοι είχαν κάποια σχέση, άμεση ή έμμεση, με τη θάλασσα και το ψάρεμα. Η ανταπόκριση που συναντήσαμε ήταν πολύ ενθαρρυντική και έκανε τη δουλειά μας όχι μόνο αποδοτική, αλλά και πολύ ευχάριστη. Συναντήσαμε ενδιαφέροντες ανθρώπους, δημιουργικούς, φιλόπονους, με αγάπη και πάθος για τη θάλασσα και τις παραδόσεις της, ανθρώπους με έντονη την αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς. Όλοι μας, τα μέλη της ομάδας PERICLES, μάθαμε πολλά και κατανοήσαμε σε βάθος τη σύνθετη σχέση των ανθρώπων με τη θάλασσα, καθώς και το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της σχέσης αυτής. Οφείλουμε θερμές ευχαριστίες σε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων για το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς».
Στο βιβλίο, η έρευνα για την ιστορία της αλιείας στην περιοχή του ΒΑ Αιγαίου ξεκινάει με τον εντοπισμό και ανάλυση αρχαιολογικών οστών ψαριών και θαλάσσιων μαλακίων. Σύμφωνα με τον κ. Κουτράκη, αυτό έγινε εφικτό χάρη στην πολύ γενναιόδωρη βοήθεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης, του προσωπικού του αρχαιολογικού μουσείου Αβδήρων, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, του Καναδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και του διευθυντή της ανασκαφής στην αρχαία Άργιλο καθώς και του υπεύθυνου ζωοαρχαιολόγου Άγγελου Γκοτσίνα.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις σελίδες του βιβλίου στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι, μεταφέροντας την αλιευτική τέχνη που κατείχαν στη νέα τους πατρίδα, έδωσαν ξανά πνοή στο επάγγελμα. Ο κ. Κουτράκης σημειώνει εύστοχα πως «στην αλιεία, η γνώση δεν είναι αυτοδίδακτη, πρέπει να τη μάθεις για να την κατέχεις. Να τη μεταφέρει ο πατέρας στον γιο. Είναι μια τέχνη πολύπλοκη, που βασίζεται στην εμπειρία, απαιτεί γνώση που πρέπει να εφαρμοστεί για να αποδώσει καρπούς και εν προκειμένου ψάρια».
Ο κ. Κουτράκης υπογραμμίζει ακόμα πως η ομάδα έργου του βιβλίου εκμεταλλεύτηκε σε μεγάλο βαθμό την προφορική ιστορία, που -όπως σημειώνει- αποτελεί πλέον μια ολοκληρωμένη επιστήμη, που βοηθάει σημαντικά στην καταγραφή των γεγονότων.
Το ερευνητικό πρόγραμμα PERICLES
Διατηρώντας την πολιτιστική κληρονομιά των ευρωπαϊκών παράκτιων περιοχών, το πρόγραμμα PERICLES εστιάζει στις ακτές του ΒΑ Αιγαίου από τον Στρυμόνα μέχρι τις εκβολές του Έβρου, στη Θάσο και τη Σαμοθράκη.
Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος, η ομάδα εργασίας κατέγραψε την αλιευτική πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής αξιοποιώντας αρχαιολογικές, ιστορικές, ανθρωπολογικές και βιολογικές μεθοδολογίες και προσεγγίσεις, πετυχαίνοντας τη διαφύλαξη των πανάρχαιων αλιευτικών γνώσεων και πρακτικών αλλά και τη γνωστοποίηση τους στην παγκόσμια ερευνητική κοινότητα.
Παράλληλα, εμπλέκοντας τις τοπικές κοινωνίες (αλιείς, τοπική αυτοδιοίκηση, εκπαίδευση, εστίαση, τουριστικός τομέας, τομέας μεταποίησης ψαριών κ.ά.) στην έρευνα γύρω από τις αλιευτικές παραδόσεις του τόπου και στη διατήρησή τους, κατάφερε να εμπλουτίσει τις υπάρχουσες γνώσεις με νέες και να προσφέρει στους πολίτες υλικό από τις παραδοσιακές πρακτικές αλιείας.
Στο πλαίσιο των δράσεων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών για τα είδη ψαριών που φιλοξενούνται στα νερά του ΒΑ Αιγαίου ετοιμάστηκαν καρτέλες που εγγράφουν βασικές πληροφορίες για τη βιολογία των ειδών αυτών, καθώς και κάποιους παραδοσιακούς τρόπους κατανάλωσής τους.
Η ομάδα έργου
Στην ομάδα του ερευνητικού προγράμματος PERICLES, συμμετείχαν οι επιστήμονες - ερευνητές: Δήμητρα Μυλωνά, Μάνος Κουτράκης, Χρυσούλα Γκουμπίλη, Αργύρης Σαπουνίδης, 'Αρης Τσαντηρόπουλος, Ανδρομάχη Οικονόμου, Alisha Solaiman, Νίκος Σταματάκης, Μαρία Μιχελάκη, Παναγιώτα Μπανταβάνου και Παρασκευή Παπαδοπούλου.
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε η ερευνητική ομάδα έργου και αποτελούν μέρος του βιβλίου
του ανταποκριτή του ΑΠΕ ΜΠΕ Β. Λωλίδη
Ένα μέρος αυτής της πλούσιας και πολυσήμαντης αλιευτικής ιστορίας, που πλέον αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ελληνικού πολιτισμού, θέλησαν να καταγράψουν τα μέλη της επιστημονικής ομάδας, που συμμετείχαν στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα PERICLES. Το αποτέλεσμα αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας δουλειάς περιλήφθηκε στις σελίδες ενός βιβλίου, με τίτλο «Τι είναι για σένα ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ;», το οποίο όμως σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί απλώς ένα επιστημονικό πόνημα.
Στις 194 σελίδες του, ο αναγνώστης βρίσκει συγκεντρωμένες ιστορικές, κοινωνικές, βιωματικές μαρτυρίες ανθρώπων, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνέδεσαν τη ζωή τους με τη θάλασσα. Ανθρώπων, που βιοπορίστηκαν μέσα απ' αυτήν, που ταξίδεψαν και το σημαντικότερο αφιέρωσαν τη ζωή τους στη διάδοση γνώσεων και εμπειριών ώστε να μην χαθεί η αλιευτική τέχνη. Κάθε ένα από τα είκοσι κεφάλαια - ενότητες ταξιδεύει συναρπαστικά τον αναγνώστη στο ιστορικό παρελθόν, αναζητώντας πρόσωπα και γεγονότα που συνέθεσαν την αλιευτική κληρονομιά αυτού του τόπου. Με λόγο απλό, κατανοητό, άλλες φορές γλαφυρό συγκινητικό ή επιστημονικό όπου απαιτείται, οι άνθρωποι αυτοί συνέβαλαν -ο καθένας από τη μεριά του- ώστε να συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό για την έκδοση του βιβλίου.
Καρπός γόνιμου διαλόγου το βιβλίο
Ο Δρ. Μάνος Κουτράκης, στέλεχος του ΙΝΑΛΕ (Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας με έδρα της Νέα Πέραμο Καβάλας) και επιστημονικά υπεύθυνος του έργου PERICLES, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, εξηγεί: «Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό του διαλόγου που ξεκίνησε με αφορμή το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα PERICLES, που χρηματοδότησε τις δράσεις μας. Υποβάλαμε την ερώτηση: Τι είναι για σένα αλιευτική πολιτιστική κληρονομιά; σε πολλούς ανθρώπους, που ο καθένας είχε διαφορετική ιδιότητα, καταγωγή, επάγγελμα, ηλικία, φύλο κ.ά. αλλά όλοι είχαν κάποια σχέση, άμεση ή έμμεση, με τη θάλασσα και το ψάρεμα. Η ανταπόκριση που συναντήσαμε ήταν πολύ ενθαρρυντική και έκανε τη δουλειά μας όχι μόνο αποδοτική, αλλά και πολύ ευχάριστη. Συναντήσαμε ενδιαφέροντες ανθρώπους, δημιουργικούς, φιλόπονους, με αγάπη και πάθος για τη θάλασσα και τις παραδόσεις της, ανθρώπους με έντονη την αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς. Όλοι μας, τα μέλη της ομάδας PERICLES, μάθαμε πολλά και κατανοήσαμε σε βάθος τη σύνθετη σχέση των ανθρώπων με τη θάλασσα, καθώς και το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της σχέσης αυτής. Οφείλουμε θερμές ευχαριστίες σε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων για το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς».
Στο βιβλίο, η έρευνα για την ιστορία της αλιείας στην περιοχή του ΒΑ Αιγαίου ξεκινάει με τον εντοπισμό και ανάλυση αρχαιολογικών οστών ψαριών και θαλάσσιων μαλακίων. Σύμφωνα με τον κ. Κουτράκη, αυτό έγινε εφικτό χάρη στην πολύ γενναιόδωρη βοήθεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης, του προσωπικού του αρχαιολογικού μουσείου Αβδήρων, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, του Καναδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και του διευθυντή της ανασκαφής στην αρχαία Άργιλο καθώς και του υπεύθυνου ζωοαρχαιολόγου Άγγελου Γκοτσίνα.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις σελίδες του βιβλίου στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι, μεταφέροντας την αλιευτική τέχνη που κατείχαν στη νέα τους πατρίδα, έδωσαν ξανά πνοή στο επάγγελμα. Ο κ. Κουτράκης σημειώνει εύστοχα πως «στην αλιεία, η γνώση δεν είναι αυτοδίδακτη, πρέπει να τη μάθεις για να την κατέχεις. Να τη μεταφέρει ο πατέρας στον γιο. Είναι μια τέχνη πολύπλοκη, που βασίζεται στην εμπειρία, απαιτεί γνώση που πρέπει να εφαρμοστεί για να αποδώσει καρπούς και εν προκειμένου ψάρια».
Ο κ. Κουτράκης υπογραμμίζει ακόμα πως η ομάδα έργου του βιβλίου εκμεταλλεύτηκε σε μεγάλο βαθμό την προφορική ιστορία, που -όπως σημειώνει- αποτελεί πλέον μια ολοκληρωμένη επιστήμη, που βοηθάει σημαντικά στην καταγραφή των γεγονότων.
Το ερευνητικό πρόγραμμα PERICLES
Διατηρώντας την πολιτιστική κληρονομιά των ευρωπαϊκών παράκτιων περιοχών, το πρόγραμμα PERICLES εστιάζει στις ακτές του ΒΑ Αιγαίου από τον Στρυμόνα μέχρι τις εκβολές του Έβρου, στη Θάσο και τη Σαμοθράκη.
Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος, η ομάδα εργασίας κατέγραψε την αλιευτική πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής αξιοποιώντας αρχαιολογικές, ιστορικές, ανθρωπολογικές και βιολογικές μεθοδολογίες και προσεγγίσεις, πετυχαίνοντας τη διαφύλαξη των πανάρχαιων αλιευτικών γνώσεων και πρακτικών αλλά και τη γνωστοποίηση τους στην παγκόσμια ερευνητική κοινότητα.
Παράλληλα, εμπλέκοντας τις τοπικές κοινωνίες (αλιείς, τοπική αυτοδιοίκηση, εκπαίδευση, εστίαση, τουριστικός τομέας, τομέας μεταποίησης ψαριών κ.ά.) στην έρευνα γύρω από τις αλιευτικές παραδόσεις του τόπου και στη διατήρησή τους, κατάφερε να εμπλουτίσει τις υπάρχουσες γνώσεις με νέες και να προσφέρει στους πολίτες υλικό από τις παραδοσιακές πρακτικές αλιείας.
Στο πλαίσιο των δράσεων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών για τα είδη ψαριών που φιλοξενούνται στα νερά του ΒΑ Αιγαίου ετοιμάστηκαν καρτέλες που εγγράφουν βασικές πληροφορίες για τη βιολογία των ειδών αυτών, καθώς και κάποιους παραδοσιακούς τρόπους κατανάλωσής τους.
Η ομάδα έργου
Στην ομάδα του ερευνητικού προγράμματος PERICLES, συμμετείχαν οι επιστήμονες - ερευνητές: Δήμητρα Μυλωνά, Μάνος Κουτράκης, Χρυσούλα Γκουμπίλη, Αργύρης Σαπουνίδης, 'Αρης Τσαντηρόπουλος, Ανδρομάχη Οικονόμου, Alisha Solaiman, Νίκος Σταματάκης, Μαρία Μιχελάκη, Παναγιώτα Μπανταβάνου και Παρασκευή Παπαδοπούλου.
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε η ερευνητική ομάδα έργου και αποτελούν μέρος του βιβλίου
του ανταποκριτή του ΑΠΕ ΜΠΕ Β. Λωλίδη
