Του Βασίλειου Η. Παναγιωτόπουλου*
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο κύβος ερρίφθη για τον Βλαντίμιρ Πούτιν με τον Ρωσικό Στρατό να διαβαίνει του Ουκρανικά σύνορα, καταλύοντας την εδαφική ακεραιότητα του κράτους της Ουκρανίας με αποτέλεσμα η Δύση ( ΝΑΤΟ & ΕΕ) να θεωρεί και επίσημα «τύραννο» τον Ρώσο Πρόεδρο.
Το «άλλοθι» της Ρωσικής εισβολής, διαιρέθηκε σε δύο (2) αφηγήματα, τα οποία δεν είναι άγνωστα στους μελετητές των ρώσο – δυτικών σχέσεων.
Το πρώτο αφήγημα αφορά την πάγια θέση της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής πως αποτελεί «casus belli» η προσάρτηση της Ουκρανικής Δημοκρατίας στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσική Ομοσπονδία έδειξε ότι δεν ανέχεται την εξάπλωση «νατοϊκών» οπλικών συστημάτων σε μία τόσο κοντινή της περιοχή, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως το μαλακό της υπογάστριο.
Ο Η.Kissinger είχε γράψει, εξάλλου: « η Δύση χρειάζεται να αντιληφθεί πως η Ρωσία δεν γίνεται ποτέ να θεωρήσει την Ουκρανία ως άπλα άλλο ένα ανεξάρτητο κράτος, δεδομένου της στρατηγικής γεωγραφικής της θέσης σε σχέση με την Ρωσία».(i)
Το δεύτερο αφήγημα, στο οποίο θα επικεντρωθούμε στο παρόν άρθρο, είναι αυτό της προστασίας των «ρωσόφιλων» πληθυσμών των περιοχών της επαρχίας Ντόνμπας, η οποία βρίσκεται στα σύνορα με την Ρωσική Ομοσπονδία και αποσχίστηκε από το Κίεβο το 2014, όταν ο «φιλορώσος» πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, «έπεσε» και την εξουσία ανέλαβαν οι «φιλοδυτικές» δυνάμεις. Οι μεταρρυθμίσεις τους, που έγιναν με γνώμονα την ριζοσπαστική «απόρωσοποίση» της Ουκρανίας είχαν ένα διττό αποτέλεσμα. Οι μεν δυτικές επαρχίες της χώρας τις υποδέχτηκαν ένθερμα ως θετική πρόοδο, οι δε ανατολικές επαρχίες τις θεώρησαν ως αρνητική πρόοδο, η οποία τους αποκόπτει βίαια από τις ρωσικές τους ρίζες. Ακολούθως, στις δεύτερες εξ’ αυτών δημιουργήθηκαν αντανακλαστικά άμυνες εναντίων της πολιτικής του Κιέβου, ιδιαίτερα από την επαρχία του Ντόνμπας με αποκορύφωμα την απόσχιση της από την υπόλοιπη χώρα το 2014-2015, με επίκεντρα της αντίστασης την πόλη Λούγκανσκ και την πόλη Ντονέτσκ.
Γιατί όμως, οι περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας άξιζαν εξαρχής την πλήρη υποστήριξη της Μόσχας στο σημείο του να εισβάλει στην Ουκρανία για να προστατεύσει, κατά τα λεγόμενα της, τους εκεί πληθυσμούς ; (ii)
Η απάντηση είναι η δυναμική την οποία οι περιοχές αυτές έχουν αναπτύξει διαχρονικά ως παράγοντας της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής.
Από οικονομικής άποψης, η περιοχή της Ουκρανίας που εξετάζουμε, ήταν ανέκαθεν πλήρως εξαρτημένη από την Ρωσική οικονομία. Το 1872 τα πρώτα ορυχεία άνοιξαν στην περιοχή Yuzivka, το σημερινό δηλαδή Ντονέτσκ, και μέχρι το 1900 είχε εξελιχθεί σε μία από τις κυριότερες περιοχές εξόρυξης σιδήρου και ατσαλιού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Υπό το κομουνιστικό καθεστώς οι πόλεις του Ντόνμπας συνέχισαν να τροφοδοτούν με τα προϊόντα του πλούσιου υπεδάφους τους, όπως είναι οι τεράστιες ποσότητες άνθρακα, την Σοβιετική Ένωση.
Σήμερα, η ανατολική Ουκρανία συνεχίζει να αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πηγές πρώτων υλών στην Ευρώπη. Η περιοχή του Ντόνμπας, που φτάνει στα ανατολικά μέχρι τα ρωσικά σύνορα, είναι η τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός άνθρακα στην Ευρώπη, ενώ η τοπική οικονομία είναι σχεδόν στο σύνολο της εξαρτώμενη από την Ρωσική αγορά. Η Ρωσία εισάγει επίσης από την περιοχή σπάνια μέταλλα, τα οποία χρησιμοποιεί στην κατασκευή οπλικών συστημάτων για τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων της, καθώς και για το διαστημικό της πρόγραμμα.
Από δημογραφικής άποψης μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει διπλή υπηκοότητα, ήτοι Ουκρανική και Ρώσικη. Επίσης η Ουκρανία σαν κράτος έχει 17% του πληθυσμού της αμιγώς ρώσους με τους περισσότερους εξ’ αυτών να κατοικούν στις αναφερόμενες περιοχές. Ενώ, από άποψη κουλτούρας, θα σημειώσουμε την μέχρι πρότινος εκμάθηση της ρωσικής γλώσσας στα σχολεία μαζί με την ουκρανική και της επιρροής που ασκούσε εντονότατα στην Ανατολική Ουκρανία η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ήδη, από το 2014 εκτιμήσεις έδειχναν πως αν το Κρεμλίνο δεν μπορούσε να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της γεωγραφικής περιοχής αυτής, με τους δικούς του όρους, θα προχωρούσε σε προσάρτηση, τουλάχιστον, της επαρχίας του Ντόνμπας. Είτε με τον τρόπο που είδαμε να γίνεται στην γειτονική περιοχή της Κριμαίας, δηλαδή μέσω της αναγνώρισης των περιοχών αυτών ως Ρωσικών περιοχών μέσω δημοψηφίσματος, είτε με κάποιου είδους στοχευμένης στρατιωτικής επιχείρησης.
Η επιλογή όμως της Ρωσικής Ομοσπονδίας να εμπλακεί σε μία γενικευμένη σύρραξη εναντίον της Ουκρανίας, σε συνδυασμό με το αφήγημα της προστασίας των «ρωσόφιλων» και ρώσικων πληθυσμών, είναι ένα γεγονός βαθιά ανησυχητικό για τους Δυτικούς θεσμούς. Κυρίως, διότι κρύβει μέσα του έναν Ρομαντικό Εθνικισμό, ο οποίος μας ξυπνά αναμνήσεις από τις πιο σκοτεινές ώρες της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Αναλογιζόμενοι συνδυαστικά ότι στην ευρύτερη περιοχή της, πάλαι ποτέ, Σοβιετικής ένωσης υπάρχουν άλλες δύο γεωγραφικές περιοχές με αποσχιστικές τάσεις υπέρ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως «παγωμένες συγκρούσεις». Η πρώτη βρίσκεται στην Γεωργία και είναι η επαρχία της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας, ενώ η άλλη βρίσκεται στην Μολδαβία ονόματι Υπερδνειστερία , η οποία και συνορεύει με την Ουκρανία.(iii)
Τι θα γίνει λοιπόν εάν κάποια όμοια πρωία με αυτήν της 24ης Φεβρουαρίου, η Μόσχα σταθμίσει πως θίγονται τα εθνικά της συμφέροντα σε μία από τις δύο αυτές περιοχές; Οι οποίες, πρέπει να σημειώσουμε, χρόνια τώρα χρησιμοποιούνται από την πρώτη ως μοχλοί πίεσης σε οποιαδήποτε φιλοδυτική κίνηση η Γεωργία και η Μολδαβία προβαίνουν. (iv)
Εάν θέλουμε να αποφύγουμε αποσταθεροποιητικά γεγονότα όπως η στρατιωτική εισβολή ή και μικρότερης έντασης κλιμακώσεις, τότε η ανάγκη αυτή υπαγορεύει στους Δυτικούς θεσμούς δύο προφανείς λύσεις, οι οποίες πρέπει να θεωρηθούν ως ένα σύνολο στο σχέδιο αποκλιμάκωσης της έντασης που έχει δημιουργηθεί και οι επιπτώσεις της αντανακλούν σε όλη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο.
Η πρώτη είναι αυτή που βλέπουμε να υλοποιείται, δηλαδή η πλήρης στήριξη της Ουκρανίας να παραμείνει ανεξάρτητη. Με αποτέλεσμα να επιτευχθεί η αύξηση του κόστους αυτού του πολέμου για την Ρωσική Ομοσπονδία, τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και στην οικονομία της με απώτερο σκοπό η διαφαινόμενη νίκη της να αποδειχθεί το δυνατόν μία Πύρρειος νίκη.
Η δεύτερη, η οποία είναι και η πιο σημαντική κατά την γνώμη μας, είναι μια διμερής συμφωνία, η οποία θα κυρωθεί μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των δυτικών θεσμών μέσω του ΝΑΤΟ και θα καθορίζει τα όρια των εκατέρωθεν ζωνών επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη. Αυτή η συμφωνία είναι πλέον πιο επιβεβλημένη από ποτέ, για την ακρίβεια θα την χαρακτηρίζαμε ως υψίστης σημασίας προϋπόθεση για την επίτευξη της σταθερότητας και της ασφάλειας στην προαναφερόμενη περιοχή, αλλά και σε άλλες, όπως είναι η Χερσόνησος του Αίμου {Βαλκάνια} (V).
*Ο Βασίλειος Παναγιωτόπουλος είναι Δικηγόρος μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Ναυπλίου, διεθνολόγος, με Πρακτική στο ΙΔΙΣ (ινστιτούτο διεθνών σχέσεων) στην Αθήνα στον τομέα στρατηγικές σχέσεις Ρωσίας - Δύσης.
i) Henry Kissinger: To settle the Ukraine crisis, start at the end, online at: http://www.washingtonpost.com/opinions/henry-kissinger-to-settle-the-ukraine-crisis-start-at-the-end/2014/03/05/46dad868-a496-11e3-8466-d34c451760b9_story.html
ii) The significance of the Donbas, online at: http://www.dw.de/the-significance-of-the-donbas/a-17567049
iii) Peter Rutland, “Frozen Conflicts, Frozen Analysis”, International Studies Association,Chicago ,2007, p.11, [Online]: http://prutland.web.wesleyan.edu/Documents/Frozen_conflicts.pdf
iv) Christopher J. Borgen, Imagining Sovereignty, Managing Secession:
The Legal Geography of Eurasia’s “Frozen Conflicts”, St. Johns University School of law, 2009, p.21 [Online]: http://ssrn.com/abstract= 1345846
v) Michael O'Hanlon and Jeremy Shapiro ,’’Crafting a win-win-win for Russia, Ukraine and the West’’, Washington Post, December 7 2014, [Online]:http://www.washingtonpost.com/opinions/crafting-a-win-win-win-for-russia-ukraine-and-the-west/2014/12/05/727d6c92-7be1-11e4-9a27-6fdbc612bff8_story.html
Το «άλλοθι» της Ρωσικής εισβολής, διαιρέθηκε σε δύο (2) αφηγήματα, τα οποία δεν είναι άγνωστα στους μελετητές των ρώσο – δυτικών σχέσεων.
Το πρώτο αφήγημα αφορά την πάγια θέση της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής πως αποτελεί «casus belli» η προσάρτηση της Ουκρανικής Δημοκρατίας στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσική Ομοσπονδία έδειξε ότι δεν ανέχεται την εξάπλωση «νατοϊκών» οπλικών συστημάτων σε μία τόσο κοντινή της περιοχή, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως το μαλακό της υπογάστριο.
Ο Η.Kissinger είχε γράψει, εξάλλου: « η Δύση χρειάζεται να αντιληφθεί πως η Ρωσία δεν γίνεται ποτέ να θεωρήσει την Ουκρανία ως άπλα άλλο ένα ανεξάρτητο κράτος, δεδομένου της στρατηγικής γεωγραφικής της θέσης σε σχέση με την Ρωσία».(i)
Το δεύτερο αφήγημα, στο οποίο θα επικεντρωθούμε στο παρόν άρθρο, είναι αυτό της προστασίας των «ρωσόφιλων» πληθυσμών των περιοχών της επαρχίας Ντόνμπας, η οποία βρίσκεται στα σύνορα με την Ρωσική Ομοσπονδία και αποσχίστηκε από το Κίεβο το 2014, όταν ο «φιλορώσος» πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, «έπεσε» και την εξουσία ανέλαβαν οι «φιλοδυτικές» δυνάμεις. Οι μεταρρυθμίσεις τους, που έγιναν με γνώμονα την ριζοσπαστική «απόρωσοποίση» της Ουκρανίας είχαν ένα διττό αποτέλεσμα. Οι μεν δυτικές επαρχίες της χώρας τις υποδέχτηκαν ένθερμα ως θετική πρόοδο, οι δε ανατολικές επαρχίες τις θεώρησαν ως αρνητική πρόοδο, η οποία τους αποκόπτει βίαια από τις ρωσικές τους ρίζες. Ακολούθως, στις δεύτερες εξ’ αυτών δημιουργήθηκαν αντανακλαστικά άμυνες εναντίων της πολιτικής του Κιέβου, ιδιαίτερα από την επαρχία του Ντόνμπας με αποκορύφωμα την απόσχιση της από την υπόλοιπη χώρα το 2014-2015, με επίκεντρα της αντίστασης την πόλη Λούγκανσκ και την πόλη Ντονέτσκ.
Γιατί όμως, οι περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας άξιζαν εξαρχής την πλήρη υποστήριξη της Μόσχας στο σημείο του να εισβάλει στην Ουκρανία για να προστατεύσει, κατά τα λεγόμενα της, τους εκεί πληθυσμούς ; (ii)
Η απάντηση είναι η δυναμική την οποία οι περιοχές αυτές έχουν αναπτύξει διαχρονικά ως παράγοντας της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής.
Από οικονομικής άποψης, η περιοχή της Ουκρανίας που εξετάζουμε, ήταν ανέκαθεν πλήρως εξαρτημένη από την Ρωσική οικονομία. Το 1872 τα πρώτα ορυχεία άνοιξαν στην περιοχή Yuzivka, το σημερινό δηλαδή Ντονέτσκ, και μέχρι το 1900 είχε εξελιχθεί σε μία από τις κυριότερες περιοχές εξόρυξης σιδήρου και ατσαλιού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Υπό το κομουνιστικό καθεστώς οι πόλεις του Ντόνμπας συνέχισαν να τροφοδοτούν με τα προϊόντα του πλούσιου υπεδάφους τους, όπως είναι οι τεράστιες ποσότητες άνθρακα, την Σοβιετική Ένωση.
Σήμερα, η ανατολική Ουκρανία συνεχίζει να αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πηγές πρώτων υλών στην Ευρώπη. Η περιοχή του Ντόνμπας, που φτάνει στα ανατολικά μέχρι τα ρωσικά σύνορα, είναι η τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός άνθρακα στην Ευρώπη, ενώ η τοπική οικονομία είναι σχεδόν στο σύνολο της εξαρτώμενη από την Ρωσική αγορά. Η Ρωσία εισάγει επίσης από την περιοχή σπάνια μέταλλα, τα οποία χρησιμοποιεί στην κατασκευή οπλικών συστημάτων για τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων της, καθώς και για το διαστημικό της πρόγραμμα.
Από δημογραφικής άποψης μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει διπλή υπηκοότητα, ήτοι Ουκρανική και Ρώσικη. Επίσης η Ουκρανία σαν κράτος έχει 17% του πληθυσμού της αμιγώς ρώσους με τους περισσότερους εξ’ αυτών να κατοικούν στις αναφερόμενες περιοχές. Ενώ, από άποψη κουλτούρας, θα σημειώσουμε την μέχρι πρότινος εκμάθηση της ρωσικής γλώσσας στα σχολεία μαζί με την ουκρανική και της επιρροής που ασκούσε εντονότατα στην Ανατολική Ουκρανία η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ήδη, από το 2014 εκτιμήσεις έδειχναν πως αν το Κρεμλίνο δεν μπορούσε να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της γεωγραφικής περιοχής αυτής, με τους δικούς του όρους, θα προχωρούσε σε προσάρτηση, τουλάχιστον, της επαρχίας του Ντόνμπας. Είτε με τον τρόπο που είδαμε να γίνεται στην γειτονική περιοχή της Κριμαίας, δηλαδή μέσω της αναγνώρισης των περιοχών αυτών ως Ρωσικών περιοχών μέσω δημοψηφίσματος, είτε με κάποιου είδους στοχευμένης στρατιωτικής επιχείρησης.
Η επιλογή όμως της Ρωσικής Ομοσπονδίας να εμπλακεί σε μία γενικευμένη σύρραξη εναντίον της Ουκρανίας, σε συνδυασμό με το αφήγημα της προστασίας των «ρωσόφιλων» και ρώσικων πληθυσμών, είναι ένα γεγονός βαθιά ανησυχητικό για τους Δυτικούς θεσμούς. Κυρίως, διότι κρύβει μέσα του έναν Ρομαντικό Εθνικισμό, ο οποίος μας ξυπνά αναμνήσεις από τις πιο σκοτεινές ώρες της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Αναλογιζόμενοι συνδυαστικά ότι στην ευρύτερη περιοχή της, πάλαι ποτέ, Σοβιετικής ένωσης υπάρχουν άλλες δύο γεωγραφικές περιοχές με αποσχιστικές τάσεις υπέρ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως «παγωμένες συγκρούσεις». Η πρώτη βρίσκεται στην Γεωργία και είναι η επαρχία της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας, ενώ η άλλη βρίσκεται στην Μολδαβία ονόματι Υπερδνειστερία , η οποία και συνορεύει με την Ουκρανία.(iii)
Τι θα γίνει λοιπόν εάν κάποια όμοια πρωία με αυτήν της 24ης Φεβρουαρίου, η Μόσχα σταθμίσει πως θίγονται τα εθνικά της συμφέροντα σε μία από τις δύο αυτές περιοχές; Οι οποίες, πρέπει να σημειώσουμε, χρόνια τώρα χρησιμοποιούνται από την πρώτη ως μοχλοί πίεσης σε οποιαδήποτε φιλοδυτική κίνηση η Γεωργία και η Μολδαβία προβαίνουν. (iv)
Εάν θέλουμε να αποφύγουμε αποσταθεροποιητικά γεγονότα όπως η στρατιωτική εισβολή ή και μικρότερης έντασης κλιμακώσεις, τότε η ανάγκη αυτή υπαγορεύει στους Δυτικούς θεσμούς δύο προφανείς λύσεις, οι οποίες πρέπει να θεωρηθούν ως ένα σύνολο στο σχέδιο αποκλιμάκωσης της έντασης που έχει δημιουργηθεί και οι επιπτώσεις της αντανακλούν σε όλη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο.
Η πρώτη είναι αυτή που βλέπουμε να υλοποιείται, δηλαδή η πλήρης στήριξη της Ουκρανίας να παραμείνει ανεξάρτητη. Με αποτέλεσμα να επιτευχθεί η αύξηση του κόστους αυτού του πολέμου για την Ρωσική Ομοσπονδία, τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και στην οικονομία της με απώτερο σκοπό η διαφαινόμενη νίκη της να αποδειχθεί το δυνατόν μία Πύρρειος νίκη.
Η δεύτερη, η οποία είναι και η πιο σημαντική κατά την γνώμη μας, είναι μια διμερής συμφωνία, η οποία θα κυρωθεί μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των δυτικών θεσμών μέσω του ΝΑΤΟ και θα καθορίζει τα όρια των εκατέρωθεν ζωνών επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη. Αυτή η συμφωνία είναι πλέον πιο επιβεβλημένη από ποτέ, για την ακρίβεια θα την χαρακτηρίζαμε ως υψίστης σημασίας προϋπόθεση για την επίτευξη της σταθερότητας και της ασφάλειας στην προαναφερόμενη περιοχή, αλλά και σε άλλες, όπως είναι η Χερσόνησος του Αίμου {Βαλκάνια} (V).
*Ο Βασίλειος Παναγιωτόπουλος είναι Δικηγόρος μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Ναυπλίου, διεθνολόγος, με Πρακτική στο ΙΔΙΣ (ινστιτούτο διεθνών σχέσεων) στην Αθήνα στον τομέα στρατηγικές σχέσεις Ρωσίας - Δύσης.
i) Henry Kissinger: To settle the Ukraine crisis, start at the end, online at: http://www.washingtonpost.com/opinions/henry-kissinger-to-settle-the-ukraine-crisis-start-at-the-end/2014/03/05/46dad868-a496-11e3-8466-d34c451760b9_story.html
ii) The significance of the Donbas, online at: http://www.dw.de/the-significance-of-the-donbas/a-17567049
iii) Peter Rutland, “Frozen Conflicts, Frozen Analysis”, International Studies Association,Chicago ,2007, p.11, [Online]: http://prutland.web.wesleyan.edu/Documents/Frozen_conflicts.pdf
iv) Christopher J. Borgen, Imagining Sovereignty, Managing Secession:
The Legal Geography of Eurasia’s “Frozen Conflicts”, St. Johns University School of law, 2009, p.21 [Online]: http://ssrn.com/abstract= 1345846
v) Michael O'Hanlon and Jeremy Shapiro ,’’Crafting a win-win-win for Russia, Ukraine and the West’’, Washington Post, December 7 2014, [Online]:http://www.washingtonpost.com/opinions/crafting-a-win-win-win-for-russia-ukraine-and-the-west/2014/12/05/727d6c92-7be1-11e4-9a27-6fdbc612bff8_story.html
