Ο Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, «ΟΙ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ», παραχώρησαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ σημαντικό υλικό, προϊόν πολύχρονων ιστορικών ερευνών, το οποίο περιλαμβάνεται στο πόνημα: «Ο Ελληνισμός της Ρωσίας και η προσφορά του στο Έθνος - Η συμβολή των Ηπειρωτών εμπόρων-ευεργετών και δασκάλων του Γένους ».
Η ελληνική διαδρομή της Μαριούπολης
Οι πρώτοι Έλληνες εμφανιστήκαν στην περιοχή από τα χρόνια του Βυζαντίου. Αιώνες αργότερα, έφτασαν εκεί πρόσφυγες από την Κριμαία, λόγω των ρωσοτουρκικών πολέμων ανάμεσα τους και πάρα πολλοί Έλληνες. Γραπτές μαρτυρίες αναφέρουν ότι κατά τα μέσα του 19ου αιώνα στη Μαριούπολη υπήρχαν 3.300 κάτοικοι, στην πλειοψηφία τους Έλληνες. Τότε, η πόλη είχε τέσσερις ορθόδοξες εκκλησίες, ελληνικό δημαρχείο, ελληνικά σχολεία, τεχνουργεία και ξενοδοχεία.
Την τύχη των Ελλήνων στην περιοχή, εκείνη την εποχή, άλλαξε η παρουσία ενός ιερωμένου, του Ιγνάτιου, ο οποίος στην συνέχεια έγινε και μητροπολίτης Μαριούπολης. Σύμφωνα με τα όσα αναγράφονται στο πόνημα των «ΖΩΣΙΜΑΔΩΝ»,ο Ιγνάτιος, με την προτροπή των προκρίτων της περιοχής, συνέταξε αναφορά στην αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄, να τους επιτρέψει για να εγκατασταθούν στην περιοχή. Η Αυτοκράτειρα απάντησε με διάταγμα, που εξέδωσε το 1778, το οποίο καθόριζε τους όρους για την εγκατάστασή τους, τη δημιουργία πόλης, ενώ επέτρεπε να διοικούνται με τη δική τους Δημαρχία και Αστυνομία.
Αναφορικά με το εμπόριο και τη ναυτιλία και κάθε άλλου είδους βιομηχανία να απολαμβάνουν τα δικαιώματα, όπως και οι άλλοι υπήκοοι της Επικράτειάς της .
Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη ανάρτηση του Γενικού Πρόξενου Μανώλη Ανδρουλάκη κατά τον αποχαιρετισμό του στην Μαριούπολη:
"...Ελπίζω έστω να έχει διασωθεί το αυθεντικό διάταγμα της Αικατερίνης, στα ρωσικά και τα ελληνικά, που βρισκόταν στο μουσείο της πόλης, και με το οποίο οριζόταν η μετεγκατάσταση των Ελλήνων της Κριμαίας στην περιοχή. Έστω για να μας θυμίζει ότι κάποτε εκεί ήταν μία πόλη».
Η Μαριούπολη και ο Ιωάννης Καποδίστριας
Το 1816, επιχειρήθηκε η κατάργηση των προνομίων που είχαν παραχωρηθεί από την αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄. Τότε, δύο εκπρόσωποι των Ελλήνων της Μαριούπολης μεταβαίνουν στην Πετρούπολη για να διαμαρτυρηθούν. Στην σύσκεψη - ειδικά για το ζήτημα-που πραγματοποιήθηκε στη άλλοτε ρωσική πρωτεύουσα, πήρε μέρος και ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Ιστορικές πηγές αναφέρουν, ότι κατά συνάντηση και στην επικοινωνία που ακολούθησε με τους Έλληνες της Μαριούπολης, κατέβαλε προσπάθειες να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους για την εθνική παιδεία με σπουδαίο αποτέλεσμα.
Στη Μαριούπολη συγκεντρώθηκαν 30.000 ρούβλια για τη συμβολή στην εθνική εκπαίδευση των Ελλήνων.
Αποκαλυπτική είναι η απαντητική επιστολή του Ι. Καποδίστρια προς τον εκπρόσωπο της Ελληνικής Κοινότητας Μαριούπολης στην Πετρούπολη, όταν εκείνος του κοινοποίησε αυτό το γεγονός.
«Σπεύδω να επιβεβαιώσω τη λήψη της επιστολής σας, με την οποία με ενημερώνετε για την παραλαβή των 30.000 ρουβλίων τα οποία προορίζονται από την ελληνική κοινότητα της Μαριούπολης, για τη συντήρηση και την εκπαίδευση των απόρων νέων συμπατριωτών μας. Σας ζητώ να γίνεται θεματοφύλακας αυτού του φιλανθρωπικού ταμείου, μέχρις ότου κατορθώσει αυτό, να προστεθεί στον κύριο όγκο των δωρεών τις οποίες συλλέγω για τους ίδιους σκοπούς».
Οι Έλληνες στη Μαριούπολη διατήρησαν ζωντανούς τους δεσμούς με την Ελλάδα. Είχαν την δική του Κοινότητα, το δικό τους Σχολείο, τις Εκκλησίες τους. Η οικονομική πρόοδος στην πόλη ήταν μεγάλη, ενώ ο ελληνικός πληθυσμός συνέβαλε στην ανάπτυξη, καθώς ασχολήθηκε με την ναυτιλία και το εμπόριο.
Οι Έλληνες της Μαριούπολης αποτελούν σήμερα, ένα από τα τελευταία εναπομείναντα συμπαγή μέρη του Παρευξείνιου Ελληνισμού.
