(γράφει η Αικατερίνη Δήμα, Υπ. Διδάκτωρ Τ.Θ.Σ.)
Τη Δευτέρα 9 Μαΐου 2022 πραγματοποιήθηκε η προ-τελευταία συνάντηση του Συμποσίου, Η εκπαίδευση στις φυλακές. Do ut des. Οι INTER διάλογοι για την εκπαίδευση στη φυλακή, με συντονίστρια την Ομότιμη Καθηγήτρια, κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη, πραγματοποιήθηκαν για ακόμη μία φορά με επιτυχία.
Αξιόλογοι εισηγητές παρουσίασαν καινοτόμα προγράμματα που υλοποίησαν στα Καταστήματα Κράτησης εντός και εκτός Ελλάδας και μετέφεραν σε αυτούς που το παρακολούθησαν την πολύτιμη εμπειρία τους.
Συνάμα, παρουσιάστηκε η έκδοση «Έγκλειστο Φεγγάρι», αποτελούμενη από 18 βιβλία σχετικά με την Εκπαίδευση στις φυλακές, που εξέδωσαν οι εκδόσεις Άπαρσις και είναι έργο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Το σημαντικό εγχείρημα φέρει τη σφραγίδα της Ομότιμης Καθηγήτριας, κυρίας Άλκηστις Κοντογιάννη, καθώς ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια αυτών.
Την παρουσίαση των εισηγητών της διαδικτυακής συνάντησης ανέλαβε ο Σκηνοθέτης και Θεατρικός παιδαγωγός του Balamòs Teatro στην Ιταλία, ο κύριος Μιχάλης Τραΐτσης και τον συντονισμό της συζήτησης, ο Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, ο κύριος Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος.
Αναλυτικά, πρώτος εισηγητής ήταν ο κύριος Μιχάλης Τραΐτσης, του οποίου η παρουσίαση είχε τίτλο «Οι φυλακές της Βενετίας». Ο κύριος Τραΐτσης επισήμανε τη σημαντικότητα του παρόντος Συνεδρίου, μιας και του δόθηκε η εμπειρία να γνωρίσει την ελληνική πραγματικότητας των προγραμμάτων που υλοποιούνται στις φυλακές της χώρας μας. Συμπληρωματικά, ανέφερε ότι στη Βενετία υλοποιείται ένα τριήμερο Φεστιβάλ για το Θέατρο στην Εκπαίδευση καθώς κι μία διεθνής ημερίδα. Όσον αφορά τις δραστηριότητες που υλοποιούνται στις φυλακές της Ιταλίας, επικεντρώθηκε στην παιδαγωγική φύση των δραστηριοτήτων αυτών. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στο γεγονός ότι υλοποιούνται δράσεις, πέρα από το μόνιμο εργαστήρι που υλοποιείται, σε συνεργασία με μαθητές γυμνασίων, φοιτητών Θεατρικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου της Βενετίας και της Δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου καθώς και ηθοποιών, όπου παρουσιάζονται παραστάσεις είτε των μαθητών και των φοιτητών μέσα στα καταστήματα κράτησης είτε παραστάσεις μαζί με τις γυναίκες κρατούμενες. Έτσι, οι φυλακές, σύμφωνα με τα λεγόμενα του κύριου Τραΐτση, έχουν μετατραπεί σε Πολιτιστικά Ιδρύματα.
Ο κύριος Τραΐτσης ανέφερε ότι την περίοδο που ήταν κλειστά τα Ιδρύματα, λόγω της πανδημίας, δημιουργήθηκε μια πλατφόρμα όπου τους δόθηκε η δυνατότητα να επικοινωνούν με τα καταστήματα κράτησης και να πραγματοποιούνται εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Ο κύριος λόγος λειτουργίας της πλατφόρμας ήταν για να μην χαθεί η επικοινωνία και η δυναμική των ομάδων που είχαν δημιουργηθεί. Η εισήγηση του κύριου Τραΐτση ολοκληρώθηκε με ένα ευχαριστήριο μήνυμα προς την κυρία Κοντογιάννη για όλη αυτή την προσπάθεια που κατέβαλε για να βγουν εις πέρας όλες αυτές οι ενδιαφέρουσες διαδικτυακές συναντήσεις.
Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο Διευθυντής του Δημοτικού- Γυμνασίου-Λυκείου του Καταστήματος Κράτησης Ανηλίκων Αυλώνα, ο κύριος Πέτρος Δαμιανός, με τίτλο εισήγησης «Για μια εκπαίδευση στη φυλακή που να αξίζει στην κοινωνία που θέλουμε». Ο κύριος Δαμιανός τόνισε ότι στο σχολείο του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Αυλώνα παρέχεται πλήρες πρόγραμμα μαθημάτων Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου και μίας ειδικότητας Δ.Ι.Ε.Κ., καθώς και μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας και πρόσθετης διδακτικής στήριξης. Υλοποιούνται, συνάμα, Πολιτιστικά, Περιβαλλοντικά και Αγωγής Υγείας (προαιρετικά) προγράμματα και το σχολείο συμμετέχει σε διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα. Επιπρόσθετα, είναι εξεταστικό κέντρο Πανελληνίων Εξετάσεων ΓΕΛ και ΕΠΑΛ και διαθέτει δικό του τηλεοπτικό κανάλι. Ο κύριος Δαμιανός μας ενημέρωσε ότι το σχολείο λειτουργεί 22 χρόνια και ξεκίνησε τη λειτουργία του με 4 εκπαιδευτικούς και σήμερα διαθέτει 32. Έχουν φοιτήσει 2.550 μαθητές και 35 εξ αυτών είναι πια φοιτητές σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Ακολούθως, παρουσιάστηκε φωτογραφικό υλικό από τις δράσεις και τις συνεργασίες που έχουν υπάρξει μεταξύ του σχολείου του Αυλώνα και διαφόρων φορέων.
Στη συνέχεια, ο κύριος Δαμιανός έκανε ιδιαίτερη μνεία στα δικαιώματα των κρατουμένων. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στο Άρθρο 4 του Σωφρονιστικού Κώδικα, όπου σημειώνει ότι «Κατά την εκτέλεση της ποινής δεν περιορίζεται κανένα άλλο ατομικό δικαίωμα των κρατουμένων εκτός από το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία». Επομένως, όπως αναφέρει ο εισηγητής, από τη στιγμή που το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι αυτονόητο, για ποιο λόγο δεν έχουν δικαίωμα όλοι οι κρατούμενοι να παρακολουθήσουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα που υλοποιούνται στα Καταστήματα Κράτησης της Ελλάδας; Για να απαντηθεί το ερώτημα που έθεσε ο ίδιος, προέτρεψε, να ανατρέξουμε στα ποσοστά των κρατουμένων που φοιτούν σε κάποιο σχολείο της φυλακής. Η διαπίστωση ότι τα ποσοστά αυτών που παρακολουθούν κάποια από τις βαθμίδες της εκπαίδευσης είναι πολύ χαμηλά σε σχέση με τον πληθυσμό της φυλακής, είναι ανησυχητικό. Παράλληλα, στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης του Αυλώνα τα ποσοστά παρακολούθησης αγγίζουν περίπου το 100%. Η εξήγηση που δόθηκε από τον εισηγητή είναι ότι το Κατάστημα Κράτησης του Αυλώνα διαθέτει και τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης, δεν απορρίπτει καμία αίτηση κρατουμένου που θέλει να φοιτήσει και οι υποδομές μπορούν να ικανοποιήσουν τον μεγάλο αριθμό κρατουμένων που θέλει να ολοκληρώσει τη σχολική σταδιοδρομία.
Κλείνοντας, ο κύριος Δαμιανός, διάβασε το Άρθρο 31 του Νόμου 4521/2018, όπου ανέφερε ότι «Σε κάθε κατάστημα κράτησης ιδρύονται σχολικές μονάδες..» για να το αντιπαραβάλλει με τη νέα νομοθετική ρύθμιση και το Άρθρο 74, το οποίο αναφέρει ότι «μπορεί να ιδρύονται σχολικές μονάδες..». Η αλλαγή στη διατύπωση του νόμου δεν μπορεί παρά να πηγαίνει την εκπαίδευση στις φυλακές χρόνια πίσω.
Τον λόγο στη συνέχεια είχε ο Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, ο κύριος Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος, με τίτλο εισήγησης «Η θεραπευτική λειτουργία της Δημιουργικής Γραφής σε έγκλειστους μαθητές/-τριες». Ο κύριος Κωτόπουλος μέσα από αυτή την παρουσίαση προσπάθησε να εξηγήσει γιατί εφάπτονται οι πορείες της εκφραστικής και της δημιουργικής γραφής ή θεραπευτικής.
Αρχικά, αναφέρθηκε στους μύθους και στον πρώτο που αξιοποίησε τις θεραπευτικές ιδιότητες της ποίησης, τον Έλληνα γιατρό Σορανό. Τόνισε, ότι για πολλούς επιστήμονες η αυτό-έκφραση μέσα από την Τέχνη μπορεί να αναχθεί σε ένα εργαλείο συγκράτησης, απελευθέρωσης ή μεταμόρφωσης και εξάχνωσης δύσκολων συναισθημάτων. Στη συνέχεια, εξήγησε ότι η εκφραστική γραφή είναι όταν το άτομο εκφράζεται και αναστοχάζεται και η διαφορά από τη θεραπευτική γραφή είναι ότι τα γραπτά δεν παραδίδονται και δεν παρέχεται ανατροφοδότηση. Αντίθετα, στη θεραπευτική γραφή υπάρχει σαφής και αναλυτική ανατροφοδότηση.
Οι τεχνικές της θεραπευτικής γραφής, όπως ανέφερε ο κύριος Κωτόπουλος, είναι η αυτόματη γραφή, οι αφηγήσεις ζωής, η επιστολή, ξαναγράφοντας την ιστορία μου, οι διάλογοι και οι ερωτήσεις. Αναφερόμενος στις «επιπτώσεις» της θεραπευτικής γραφής, έκανε γνωστό το γεγονός ότι η θεραπευτική γραφή δύναται να ενισχύσει το ανοσοποιητικό μας, να προστατεύσει το καρδιαγγειακό σύστημα και οι θετικές συμπεριφορικές επιδράσεις της να φέρουν θετικά αποτελέσματα σε περιπτώσεις ανθρώπων με κατάθλιψη.
Συμπληρωματικά, ο κύριος Κωτόπουλος αναφέρθηκε και στα ευεργετικά αποτελέσματα της θεραπευτικής γραφής όπως είναι η εκφραστική σαφήνεια και η αποτελεσματικότερη επικοινωνία, η καλλιέργεια θετικών συναισθημάτων, η αυτογνωσία, ο έλεγχος και η επίλυση προβλημάτων. Τόνισε, επίσης, ότι η τέχνη δημιουργεί στάσεις και δεν έχει μετρήσιμα αποτελέσματα. Τέλος, αναφέρθηκε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Δημιουργικής Γραφής, του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, στο οποίο είναι υπεύθυνος, παρουσιάζοντας τις δράσεις που έκαναν με τους φοιτητές τους στα διάφορα Καταστήματα Κράτησης ανά την Ελλάδα. Απόρροια όλων αυτών των δράσεων ήταν η έκδοση βιβλίων ξεκινώντας το 2015 και εκδίδοντας τα Κλειδιά Ελευθερίας, #εξω-φυλλα, Φυγής ευκαιρία, Όνειρα απόδρασης, Συναισθηματικές αποχρώσεις, τα οποία περιέχουν και αυτούσια κείμενα των κρατουμένων.
Κλείνοντας, ο κύριος Κωτόπουλος τόνισε ότι η Δημιουργική γραφή δύναται να συντελέσει στην προώθηση σωφρονιστικών στόχων προς μια επανορθωτική δικαιοσύνη.
Ακολούθως, ο κύριος Τραΐτσης παρουσίασε τη Διδάκτωρ του Τμήματος ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Φιλόλογο και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα του ΚΕΜΕ, καθώς και συγγραφέα, κυρία Αγγελική Καρδαρά, με τίτλο εισήγησης «Η γλώσσα της φυλακής και κρίσιμα ζητήματα εκπαίδευσης». Η κυρία Καρδαρά αναφέρθηκε «στα παιδιά που δεν προλάβαμε», όπως χαρακτηριστικά αποκάλεσε τους έγκλειστους και τόνισε πως η επένδυση στην εκπαίδευση μπορεί να βάλει το λιθαράκι της καθώς η γλώσσα αποτελεί θεμέλιο της εκπαίδευσης. Η επικοινωνία μεταξύ των κρατουμένων, όπως ανέφερε η κυρία Καρδαρά, καθίσταται πιο δύσκολη εξαιτίας του γλωσσικού χάσματος αλλά και της μη γνώσης από ένα μέρος του έγκλειστου πληθυσμού της ελληνικής γλώσσας, στοιχείο που ασκεί επιδράσεις και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Συνεπώς, ο ιδιαίτερος γλωσσικός κώδικας, που χρησιμοποιείται στον χώρο της φυλακής, αποκτά πέρα από τη συμβολική του αξία μεγάλη πρακτική χρησιμότητα για τον έγκλειστο πληθυσμό.
Στη συνέχεια της εισήγησης έγινε παρουσίαση της μελέτης «Έρευνα: Φυλακή και Γλώσσα», η οποία ανέδειξε τον σημαίνοντα ρόλο της γλώσσας σε περιβάλλοντα κράτησης. Κύριος στόχος αυτής της έρευνας ήταν η συστηματική εξέταση και παρουσίαση της «μικροκοινωνίας» της φυλακής του 21ου αιώνα, στο πλαίσιο της οποίας η γλώσσα της φυλακής αποτελεί δομικό και αναπόσπαστο στοιχείο. 130 κρατούμενοι των δύο φυλακών της Αττικής, του Κορυδαλλού και του Αυλώνα, 30 σωφρονιστικοί υπάλληλοι, 30 ποινικολόγοι, 30 αστυνομικοί και 15 δημοσιογράφοι αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας. Η δημιουργία της γλώσσας της φυλακής, όπως ειπώθηκε, απαρτίζεται από ένα σύνολο λέξεων και φράσεων, εκ των οποίων άλλες μαθαίνουν και χρησιμοποιούν οι έγκλειστοι κατά τη διαβίωσή τους στη φυλακή και άλλες δανείζονται από διαφορετικούς γλωσσικούς κώδικες εκτός φυλακής, κυρίως από τη γλώσσα των νέων, τη γλώσσα του στρατού και τις ξένες γλώσσες. Οι παράγοντες διαμόρφωσης και διάδοσης της γλώσσας της φυλακής είναι η ηλικία, το διαπραχθέν αδίκημα και ο χρόνος παραμονής στη φυλακή. Η γλώσσα της φυλακής περιγράφει πρόσωπα και καταστάσεις, εντός και εκτός σωφρονιστικού καταστήματος που επιδρούν στην καθημερινότητά τους, άμεσα και έμμεσα. Συμπερασματικά, η κυρία καρδαρά, τόνισε ότι τα τελικά αποτελέσματα της έρευνας ήταν ότι η γλώσσα της φυλακής λειτουργεί πρωτίστως σε συμβολικό επίπεδο και όχι καθαρά γλωσσικό, εφόσον είναι το μέσο για τη συγκρότηση της «ταυτότητας» των εγκλείστων και την κάλυψη βαθύτερων ψυχολογικών τους αναγκών που συμπυκνώνονται στην ανάγκη του «ανήκειν». Επιπλέον, οι νέες συνθήκες που επικρατούν εντός αλλά και εκτός φυλακής ασκούν ισχυρές επιδράσεις στον γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας των κρατουμένων.
Κλείνοντας, η μελέτη του ιδιαίτερου γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού, κατά την κυρία Καρδαρά, αποκαλύπτει τη μαγεία της γλώσσας και το πως μέσα από τη γλωσσοπλασία που αποτελεί την ψυχή της γλώσσας, μπορούν να εκφραστούν βαθύτερες σκέψεις, αντιλήψεις και πεποιθήσεις των κρατουμένων.
Ακολούθως, τον λόγο πήρε ο Διδάκτωρ Σωφρονιστικής Πολιτικής και μέλος Σ.Ε.Π. του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, ο κύριος Ιωάννης Πέτσας, με τίτλο εισήγησης «Εκπαίδευση στις Φυλακές: Προνόμιο ή δικαίωμα». Ο κύριος Πέτσας τόνισε τη σημαντικότητα της εκπαίδευσης στα Καταστήματα Κράτησης και έθεσε το δίλημμα αν αυτή είναι δικαίωμα όλων ή μόνο κάποιων προνομιούχων. Η εκπαιδευτική διαδικασία εντός των Καταστημάτων Κράτησης, σύμφωνα με τον εισηγητή, συνήθως καλείται να διαδραματίσει τον ρόλο ενός εργαλείου της γενικότερης Σωφρονιστικής Πολιτικής και σύμφωνα με το κανονιστικό κείμενο The Nelson Mandela Rules, δεν είναι τυχαίο, ότι οι στόχοι του εγκλεισμού είναι η προστασία της κοινωνίας, η μείωση της υποτροπής και η επανένταξη των κρατουμένων. Για το τελευταίο, την επανένταξη, προτείνονται η παροχή ευκαιριών εκπαίδευσης, κατάρτισης και εργασίας.
Στη συνέχεια, λέχθηκε ότι ένα σημαντικό στοιχείο που συνηγορεί στην αναγκαιότητα της εκπαίδευσης στα Καταστήματα Κράτησης είναι τα ιδιαίτερα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά από τα οποία διακρίνονται οι κρατούμενοι. Η πλειοψηφία, αυτών που κρατούνται στα Καταστήματα Κράτησης, έχει βιώσει άσχημες εμπειρίες σε σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα, είχε χαμηλές σχολικές επιδόσεις ενώ είναι μεγάλο και το ποσοστό των κρατουμένων που είναι αναλφάβητοι. Όσον αφορά την εργασία τους πριν τον εγκλεισμό, οι κρατούμενοι κατείχαν χαμηλόμισθες θέσεις ή χαμηλού κύρους χειρωνακτικά επαγγέλματα. Συνεπώς, η εκπαίδευση δύναται να λειτουργήσει βελτιωτικά ως προς το μορφωτικό τους επίπεδο και ως προς την εύρεση εργασίας μετά την αποφυλάκισή τους. Η εκπαίδευση και η εργασία μπορούν να αποτρέψουν την επιστροφή των αποφυλακισμένων στη φυλακή.
Η φυλάκιση πλέον σήμερα, σύμφωνα με τον κύριο Πέτσα, παύει να λειτουργεί ως ένας τρόπος τιμωρίας αλλά αποτελεί έναν τρόπο για τη γνωστική και ηθική βελτίωση των κρατουμένων προς την ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία. Ακολούθως, ο κύριος Πέτσας ανέφερε τους στόχους της εκπαίδευσης στις φυλακές, οι οποίοι είναι η παροχή επαγγελματικών και ακαδημαϊκών γνώσεων και δεξιοτήτων, η παροχή ευκαιριών για την αλλαγή προσωπικών στάσεων και αξιών και η μείωση της υποτροπής. Σε κάθε περίπτωση η εκπαίδευση στις φυλακές, καλείται να υπερβεί διάφορα εμπόδια όπως το ότι καλείται να επιτύχει εκεί που απέτυχε μια πολύ πιο οργανωμένη εκπαιδευτική πολιτική, πριν τη φυλάκιση αυτών των ανθρώπων.
Επιπρόσθετα, η εκπαίδευση υπόκειται πάντα στις αλλαγές της δημόσιας αντίληψης περί του σκοπού που καλείται να εξυπηρετήσει η ποινή της φυλάκισης, καθώς και στις αλλαγές της σωφρονιστικής πολιτικής που αντικατοπτρίζουν τις παρεμβάσεις με τις οποίες οι κυβερνήσεις επιχειρούν κάθε φορά να ικανοποιήσουν το δημόσιο αίσθημα για την προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα. Κλείνοντας, ο εισηγητής, ανέφερε ότι η εκπαίδευση στις φυλακές θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι παραπάνω από μια απλή προσπάθεια επανένταξης και μείωση του ρίσκου της υποτροπής και να εκληφθεί ως μία διαδικασία που έχει μεγάλη αξία για τους ίδιους τους κρατούμενους.
Τον λόγο στη συνέχεια είχε η Διδάκτωρ Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και Διευθύντρια των Εκπαιδευτικών Δομών του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού, η κυρία Καλλιόπη Ορφανάκη. Η κυρία Ορφανάκη ξεκίνησε την εισήγησή της λέγοντας ότι η εκπαίδευση στη φυλακή δεν είναι ευκαιρία αλλά δικαίωμα των κρατουμένων και το έχουν όλοι αυτοί που εγκλείονται σε Κατάστημα Κράτησης, άνδρες και γυναίκες. Ο Κορυδαλλός είναι το μεγαλύτερο Κατάστημα Κράτησης των Βαλκανίων και στην ουσία είναι ένα σύμπλεγμα Καταστημάτων Κράτησης. Αποτελείται από τον Κορυδαλλό Ι, όπου είναι το ανδρικό τμήμα, τον Κορυδαλλό ΙΙ όπου κρατούνται περίπου 140-145 γυναίκες, την κεντρική αποθήκη όπου εκεί εκτίουν την ποινή τους άνθρωποι που έχουν κάνει αρκετά χρόνια στις φυλακές και είναι έτοιμοι να βγουν και το ψυχιατρικό τμήμα.
Η κυρία Ορφανάκη έκανε λόγο για το θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά την εκπαίδευση στις φυλακές και τόνισε ότι αποτελεί δικαίωμα, το οποίο προστατεύεται και κατοχυρώνεται από τη νομοθεσία. Επίσης, υπάρχουν εμπειρικές επιβεβαιώσεις ότι η εργασία και η εκπαίδευση αποτελούν προστατευτικούς παράγοντες για την υποτροπή. Στις περιπτώσεις που συντρέχουν οι παραπάνω παράγοντες, τα ποσοστά επανεγκλεισμού μειώνονται στο μισό.
Επιπρόσθετα, οι κρατούμενοι που φοιτούν σε μία εκπαιδευτική δομή έχουν τη συμπεριφορά του «καλού» κρατούμενου και από την άλλη έχουν ευεργετηθεί κατά κάποιο τρόπο από την άσκηση της δικαστικής εξουσίας γιατί η εκπαίδευση όπως η οικογενειακή κατάσταση και η εργασία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ευμενούς κρίσης από το δικαστήριο. Το δικαστήριο, όπως ανέφερε η εισηγήτρια, με τη σειρά του προσδοκά ότι ο επίσημος κοινωνικός έλεγχος μπορεί να υποκατασταθεί από το σχολείο ή την οικογένεια.
Όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο των κρατουμένων, η κυρία Ορφανάκη είπε ότι είναι χαμηλό συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό, μιας και υπάρχει μεγάλο ποσοστό αναλφαβητισμού. Συγκεκριμένα, στο Κατάστημα Κράτησης του Κορυδαλλού Ι, όπου διαβιούν περίπου 1800 κρατούμενοι, το μεγαλύτερο ποσοστό δεν έχει πάει καθόλου σχολείο ή έχει παρακολουθήσει ορισμένες τάξεις του Δημοτικού. Επιπλέον, ένα μεγάλο ποσοστό των κρατουμένων δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση και έχει απλά απολυτήριο Δημοτικού. Το ποσοστό που έχει απολυτήριο Γυμνασίου είναι επίσης αρκετά μεγάλο αλλά σε αυτή την περίπτωση επειδή δεν υπάρχει Λύκειο στο Κατάστημα Κράτησης του Κορυδαλλού, αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να ολοκληρώσουν τη σχολική τους εκπαίδευση.
Η κυρία Ορφανάκη ανέφερε ότι στο Δημοτικό έκαναν αίτηση να φοιτήσουν 200 κρατούμενοι και έγιναν δεκτοί μόνο οι 19. Υπάρχει, επίσης, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, δομή του Γυμνασίου όπου φοιτούν 63 κρατούμενοι, αλλά δεν υπάρχει Λύκειο, υπάρχει όμως η κατʼ ιδίαν διδασκαλία. Λειτουργεί ακόμα το 2ο Δ.Ι.Ε.Κ. Κορυδαλλού με 3 ειδικότητες και 12 κρατούμενοι φοιτούν στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Συνεπώς, η ύπαρξη των εκπαιδευτικών αναγκών των κρατουμένων ικανοποιείται σε μικρό βαθμό από τη λειτουργία των υπαρχουσών εκπαιδευτικών δομών και η φοίτηση καλύπτει μια ολιγάριθμη ομάδα φυλακισμένων.
Στο τέλος, ο κύριος Τραΐτσης έδωσε τον λόγο στην Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, την κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη, η οποία ανακοίνωσε την έκδοση 18 βιβλίων που αφορούν προγράμματα που υλοποιήθηκαν στο Αγροτικό Κατάστημα Τίρυνθας και στο Κατάστημα Κράτησης του Ναυπλίου από το 2014. Η συλλογή των βιβλίων εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Άπαρσις και τιτλοφορείται «Έγκλειστο φεγγάρι». Οι συγγραφείς απαριθμούνται 69 και είτε ήταν μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος είτε εθελοντές στα μαθήματα των φυλακών. Την επιστημονική επιμέλεια επωμίστηκε η κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη.
Ακολούθως, η κυρία Κατερίνα Θανοπούλου και ο εκδότης, κύριος Γιώργος Ευσταθίου παρουσίασαν τα 18 βιβλία της συλλογής «Έγκλειστο φεγγάρι». Σημαντική επισήμανση είναι ότι η συλλογή των βιβλίων τέθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού καθώς και έχει τη στήριξη του Δήμου Ναυπλιέων.
Ο συντονισμός της συζήτησης που ακολούθησε πραγματοποιήθηκε από τον κύριο Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο, όπου και απαντήθηκαν όλα τα ερωτήματα των φίλων του Συμποσίου που παρακολούθησαν τόσο από την πλατφόρμα του ZOOM όσο και από το Facebook.
Η προ-τελευταία συνάντηση του Συμποσίου έκλεισε με τη σημαντική ανακοίνωση ότι η συλλογή των βιβλίων θα κυκλοφορήσει αρχές Ιουνίου 2022, από τις εκδόσεις Άπαρσις.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε όλες τις συναντήσεις ζωντανά στο facebook στη σελίδα, «Συμπόσιο, η εκπαίδευση στις φυλακές» εδώ.
Συνάμα, παρουσιάστηκε η έκδοση «Έγκλειστο Φεγγάρι», αποτελούμενη από 18 βιβλία σχετικά με την Εκπαίδευση στις φυλακές, που εξέδωσαν οι εκδόσεις Άπαρσις και είναι έργο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Το σημαντικό εγχείρημα φέρει τη σφραγίδα της Ομότιμης Καθηγήτριας, κυρίας Άλκηστις Κοντογιάννη, καθώς ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια αυτών.
Την παρουσίαση των εισηγητών της διαδικτυακής συνάντησης ανέλαβε ο Σκηνοθέτης και Θεατρικός παιδαγωγός του Balamòs Teatro στην Ιταλία, ο κύριος Μιχάλης Τραΐτσης και τον συντονισμό της συζήτησης, ο Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, ο κύριος Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος.
Αναλυτικά, πρώτος εισηγητής ήταν ο κύριος Μιχάλης Τραΐτσης, του οποίου η παρουσίαση είχε τίτλο «Οι φυλακές της Βενετίας». Ο κύριος Τραΐτσης επισήμανε τη σημαντικότητα του παρόντος Συνεδρίου, μιας και του δόθηκε η εμπειρία να γνωρίσει την ελληνική πραγματικότητας των προγραμμάτων που υλοποιούνται στις φυλακές της χώρας μας. Συμπληρωματικά, ανέφερε ότι στη Βενετία υλοποιείται ένα τριήμερο Φεστιβάλ για το Θέατρο στην Εκπαίδευση καθώς κι μία διεθνής ημερίδα. Όσον αφορά τις δραστηριότητες που υλοποιούνται στις φυλακές της Ιταλίας, επικεντρώθηκε στην παιδαγωγική φύση των δραστηριοτήτων αυτών. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στο γεγονός ότι υλοποιούνται δράσεις, πέρα από το μόνιμο εργαστήρι που υλοποιείται, σε συνεργασία με μαθητές γυμνασίων, φοιτητών Θεατρικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου της Βενετίας και της Δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου καθώς και ηθοποιών, όπου παρουσιάζονται παραστάσεις είτε των μαθητών και των φοιτητών μέσα στα καταστήματα κράτησης είτε παραστάσεις μαζί με τις γυναίκες κρατούμενες. Έτσι, οι φυλακές, σύμφωνα με τα λεγόμενα του κύριου Τραΐτση, έχουν μετατραπεί σε Πολιτιστικά Ιδρύματα.
Ο κύριος Τραΐτσης ανέφερε ότι την περίοδο που ήταν κλειστά τα Ιδρύματα, λόγω της πανδημίας, δημιουργήθηκε μια πλατφόρμα όπου τους δόθηκε η δυνατότητα να επικοινωνούν με τα καταστήματα κράτησης και να πραγματοποιούνται εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Ο κύριος λόγος λειτουργίας της πλατφόρμας ήταν για να μην χαθεί η επικοινωνία και η δυναμική των ομάδων που είχαν δημιουργηθεί. Η εισήγηση του κύριου Τραΐτση ολοκληρώθηκε με ένα ευχαριστήριο μήνυμα προς την κυρία Κοντογιάννη για όλη αυτή την προσπάθεια που κατέβαλε για να βγουν εις πέρας όλες αυτές οι ενδιαφέρουσες διαδικτυακές συναντήσεις.
Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο Διευθυντής του Δημοτικού- Γυμνασίου-Λυκείου του Καταστήματος Κράτησης Ανηλίκων Αυλώνα, ο κύριος Πέτρος Δαμιανός, με τίτλο εισήγησης «Για μια εκπαίδευση στη φυλακή που να αξίζει στην κοινωνία που θέλουμε». Ο κύριος Δαμιανός τόνισε ότι στο σχολείο του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Αυλώνα παρέχεται πλήρες πρόγραμμα μαθημάτων Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου και μίας ειδικότητας Δ.Ι.Ε.Κ., καθώς και μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας και πρόσθετης διδακτικής στήριξης. Υλοποιούνται, συνάμα, Πολιτιστικά, Περιβαλλοντικά και Αγωγής Υγείας (προαιρετικά) προγράμματα και το σχολείο συμμετέχει σε διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα. Επιπρόσθετα, είναι εξεταστικό κέντρο Πανελληνίων Εξετάσεων ΓΕΛ και ΕΠΑΛ και διαθέτει δικό του τηλεοπτικό κανάλι. Ο κύριος Δαμιανός μας ενημέρωσε ότι το σχολείο λειτουργεί 22 χρόνια και ξεκίνησε τη λειτουργία του με 4 εκπαιδευτικούς και σήμερα διαθέτει 32. Έχουν φοιτήσει 2.550 μαθητές και 35 εξ αυτών είναι πια φοιτητές σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. Ακολούθως, παρουσιάστηκε φωτογραφικό υλικό από τις δράσεις και τις συνεργασίες που έχουν υπάρξει μεταξύ του σχολείου του Αυλώνα και διαφόρων φορέων.
Στη συνέχεια, ο κύριος Δαμιανός έκανε ιδιαίτερη μνεία στα δικαιώματα των κρατουμένων. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στο Άρθρο 4 του Σωφρονιστικού Κώδικα, όπου σημειώνει ότι «Κατά την εκτέλεση της ποινής δεν περιορίζεται κανένα άλλο ατομικό δικαίωμα των κρατουμένων εκτός από το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία». Επομένως, όπως αναφέρει ο εισηγητής, από τη στιγμή που το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι αυτονόητο, για ποιο λόγο δεν έχουν δικαίωμα όλοι οι κρατούμενοι να παρακολουθήσουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα που υλοποιούνται στα Καταστήματα Κράτησης της Ελλάδας; Για να απαντηθεί το ερώτημα που έθεσε ο ίδιος, προέτρεψε, να ανατρέξουμε στα ποσοστά των κρατουμένων που φοιτούν σε κάποιο σχολείο της φυλακής. Η διαπίστωση ότι τα ποσοστά αυτών που παρακολουθούν κάποια από τις βαθμίδες της εκπαίδευσης είναι πολύ χαμηλά σε σχέση με τον πληθυσμό της φυλακής, είναι ανησυχητικό. Παράλληλα, στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης του Αυλώνα τα ποσοστά παρακολούθησης αγγίζουν περίπου το 100%. Η εξήγηση που δόθηκε από τον εισηγητή είναι ότι το Κατάστημα Κράτησης του Αυλώνα διαθέτει και τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης, δεν απορρίπτει καμία αίτηση κρατουμένου που θέλει να φοιτήσει και οι υποδομές μπορούν να ικανοποιήσουν τον μεγάλο αριθμό κρατουμένων που θέλει να ολοκληρώσει τη σχολική σταδιοδρομία.
Κλείνοντας, ο κύριος Δαμιανός, διάβασε το Άρθρο 31 του Νόμου 4521/2018, όπου ανέφερε ότι «Σε κάθε κατάστημα κράτησης ιδρύονται σχολικές μονάδες..» για να το αντιπαραβάλλει με τη νέα νομοθετική ρύθμιση και το Άρθρο 74, το οποίο αναφέρει ότι «μπορεί να ιδρύονται σχολικές μονάδες..». Η αλλαγή στη διατύπωση του νόμου δεν μπορεί παρά να πηγαίνει την εκπαίδευση στις φυλακές χρόνια πίσω.
Τον λόγο στη συνέχεια είχε ο Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, ο κύριος Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος, με τίτλο εισήγησης «Η θεραπευτική λειτουργία της Δημιουργικής Γραφής σε έγκλειστους μαθητές/-τριες». Ο κύριος Κωτόπουλος μέσα από αυτή την παρουσίαση προσπάθησε να εξηγήσει γιατί εφάπτονται οι πορείες της εκφραστικής και της δημιουργικής γραφής ή θεραπευτικής.
Αρχικά, αναφέρθηκε στους μύθους και στον πρώτο που αξιοποίησε τις θεραπευτικές ιδιότητες της ποίησης, τον Έλληνα γιατρό Σορανό. Τόνισε, ότι για πολλούς επιστήμονες η αυτό-έκφραση μέσα από την Τέχνη μπορεί να αναχθεί σε ένα εργαλείο συγκράτησης, απελευθέρωσης ή μεταμόρφωσης και εξάχνωσης δύσκολων συναισθημάτων. Στη συνέχεια, εξήγησε ότι η εκφραστική γραφή είναι όταν το άτομο εκφράζεται και αναστοχάζεται και η διαφορά από τη θεραπευτική γραφή είναι ότι τα γραπτά δεν παραδίδονται και δεν παρέχεται ανατροφοδότηση. Αντίθετα, στη θεραπευτική γραφή υπάρχει σαφής και αναλυτική ανατροφοδότηση.
Οι τεχνικές της θεραπευτικής γραφής, όπως ανέφερε ο κύριος Κωτόπουλος, είναι η αυτόματη γραφή, οι αφηγήσεις ζωής, η επιστολή, ξαναγράφοντας την ιστορία μου, οι διάλογοι και οι ερωτήσεις. Αναφερόμενος στις «επιπτώσεις» της θεραπευτικής γραφής, έκανε γνωστό το γεγονός ότι η θεραπευτική γραφή δύναται να ενισχύσει το ανοσοποιητικό μας, να προστατεύσει το καρδιαγγειακό σύστημα και οι θετικές συμπεριφορικές επιδράσεις της να φέρουν θετικά αποτελέσματα σε περιπτώσεις ανθρώπων με κατάθλιψη.
Συμπληρωματικά, ο κύριος Κωτόπουλος αναφέρθηκε και στα ευεργετικά αποτελέσματα της θεραπευτικής γραφής όπως είναι η εκφραστική σαφήνεια και η αποτελεσματικότερη επικοινωνία, η καλλιέργεια θετικών συναισθημάτων, η αυτογνωσία, ο έλεγχος και η επίλυση προβλημάτων. Τόνισε, επίσης, ότι η τέχνη δημιουργεί στάσεις και δεν έχει μετρήσιμα αποτελέσματα. Τέλος, αναφέρθηκε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Δημιουργικής Γραφής, του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, στο οποίο είναι υπεύθυνος, παρουσιάζοντας τις δράσεις που έκαναν με τους φοιτητές τους στα διάφορα Καταστήματα Κράτησης ανά την Ελλάδα. Απόρροια όλων αυτών των δράσεων ήταν η έκδοση βιβλίων ξεκινώντας το 2015 και εκδίδοντας τα Κλειδιά Ελευθερίας, #εξω-φυλλα, Φυγής ευκαιρία, Όνειρα απόδρασης, Συναισθηματικές αποχρώσεις, τα οποία περιέχουν και αυτούσια κείμενα των κρατουμένων.
Κλείνοντας, ο κύριος Κωτόπουλος τόνισε ότι η Δημιουργική γραφή δύναται να συντελέσει στην προώθηση σωφρονιστικών στόχων προς μια επανορθωτική δικαιοσύνη.
Ακολούθως, ο κύριος Τραΐτσης παρουσίασε τη Διδάκτωρ του Τμήματος ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Φιλόλογο και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα του ΚΕΜΕ, καθώς και συγγραφέα, κυρία Αγγελική Καρδαρά, με τίτλο εισήγησης «Η γλώσσα της φυλακής και κρίσιμα ζητήματα εκπαίδευσης». Η κυρία Καρδαρά αναφέρθηκε «στα παιδιά που δεν προλάβαμε», όπως χαρακτηριστικά αποκάλεσε τους έγκλειστους και τόνισε πως η επένδυση στην εκπαίδευση μπορεί να βάλει το λιθαράκι της καθώς η γλώσσα αποτελεί θεμέλιο της εκπαίδευσης. Η επικοινωνία μεταξύ των κρατουμένων, όπως ανέφερε η κυρία Καρδαρά, καθίσταται πιο δύσκολη εξαιτίας του γλωσσικού χάσματος αλλά και της μη γνώσης από ένα μέρος του έγκλειστου πληθυσμού της ελληνικής γλώσσας, στοιχείο που ασκεί επιδράσεις και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Συνεπώς, ο ιδιαίτερος γλωσσικός κώδικας, που χρησιμοποιείται στον χώρο της φυλακής, αποκτά πέρα από τη συμβολική του αξία μεγάλη πρακτική χρησιμότητα για τον έγκλειστο πληθυσμό.
Στη συνέχεια της εισήγησης έγινε παρουσίαση της μελέτης «Έρευνα: Φυλακή και Γλώσσα», η οποία ανέδειξε τον σημαίνοντα ρόλο της γλώσσας σε περιβάλλοντα κράτησης. Κύριος στόχος αυτής της έρευνας ήταν η συστηματική εξέταση και παρουσίαση της «μικροκοινωνίας» της φυλακής του 21ου αιώνα, στο πλαίσιο της οποίας η γλώσσα της φυλακής αποτελεί δομικό και αναπόσπαστο στοιχείο. 130 κρατούμενοι των δύο φυλακών της Αττικής, του Κορυδαλλού και του Αυλώνα, 30 σωφρονιστικοί υπάλληλοι, 30 ποινικολόγοι, 30 αστυνομικοί και 15 δημοσιογράφοι αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας. Η δημιουργία της γλώσσας της φυλακής, όπως ειπώθηκε, απαρτίζεται από ένα σύνολο λέξεων και φράσεων, εκ των οποίων άλλες μαθαίνουν και χρησιμοποιούν οι έγκλειστοι κατά τη διαβίωσή τους στη φυλακή και άλλες δανείζονται από διαφορετικούς γλωσσικούς κώδικες εκτός φυλακής, κυρίως από τη γλώσσα των νέων, τη γλώσσα του στρατού και τις ξένες γλώσσες. Οι παράγοντες διαμόρφωσης και διάδοσης της γλώσσας της φυλακής είναι η ηλικία, το διαπραχθέν αδίκημα και ο χρόνος παραμονής στη φυλακή. Η γλώσσα της φυλακής περιγράφει πρόσωπα και καταστάσεις, εντός και εκτός σωφρονιστικού καταστήματος που επιδρούν στην καθημερινότητά τους, άμεσα και έμμεσα. Συμπερασματικά, η κυρία καρδαρά, τόνισε ότι τα τελικά αποτελέσματα της έρευνας ήταν ότι η γλώσσα της φυλακής λειτουργεί πρωτίστως σε συμβολικό επίπεδο και όχι καθαρά γλωσσικό, εφόσον είναι το μέσο για τη συγκρότηση της «ταυτότητας» των εγκλείστων και την κάλυψη βαθύτερων ψυχολογικών τους αναγκών που συμπυκνώνονται στην ανάγκη του «ανήκειν». Επιπλέον, οι νέες συνθήκες που επικρατούν εντός αλλά και εκτός φυλακής ασκούν ισχυρές επιδράσεις στον γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας των κρατουμένων.
Κλείνοντας, η μελέτη του ιδιαίτερου γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού, κατά την κυρία Καρδαρά, αποκαλύπτει τη μαγεία της γλώσσας και το πως μέσα από τη γλωσσοπλασία που αποτελεί την ψυχή της γλώσσας, μπορούν να εκφραστούν βαθύτερες σκέψεις, αντιλήψεις και πεποιθήσεις των κρατουμένων.
Ακολούθως, τον λόγο πήρε ο Διδάκτωρ Σωφρονιστικής Πολιτικής και μέλος Σ.Ε.Π. του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, ο κύριος Ιωάννης Πέτσας, με τίτλο εισήγησης «Εκπαίδευση στις Φυλακές: Προνόμιο ή δικαίωμα». Ο κύριος Πέτσας τόνισε τη σημαντικότητα της εκπαίδευσης στα Καταστήματα Κράτησης και έθεσε το δίλημμα αν αυτή είναι δικαίωμα όλων ή μόνο κάποιων προνομιούχων. Η εκπαιδευτική διαδικασία εντός των Καταστημάτων Κράτησης, σύμφωνα με τον εισηγητή, συνήθως καλείται να διαδραματίσει τον ρόλο ενός εργαλείου της γενικότερης Σωφρονιστικής Πολιτικής και σύμφωνα με το κανονιστικό κείμενο The Nelson Mandela Rules, δεν είναι τυχαίο, ότι οι στόχοι του εγκλεισμού είναι η προστασία της κοινωνίας, η μείωση της υποτροπής και η επανένταξη των κρατουμένων. Για το τελευταίο, την επανένταξη, προτείνονται η παροχή ευκαιριών εκπαίδευσης, κατάρτισης και εργασίας.
Στη συνέχεια, λέχθηκε ότι ένα σημαντικό στοιχείο που συνηγορεί στην αναγκαιότητα της εκπαίδευσης στα Καταστήματα Κράτησης είναι τα ιδιαίτερα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά από τα οποία διακρίνονται οι κρατούμενοι. Η πλειοψηφία, αυτών που κρατούνται στα Καταστήματα Κράτησης, έχει βιώσει άσχημες εμπειρίες σε σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα, είχε χαμηλές σχολικές επιδόσεις ενώ είναι μεγάλο και το ποσοστό των κρατουμένων που είναι αναλφάβητοι. Όσον αφορά την εργασία τους πριν τον εγκλεισμό, οι κρατούμενοι κατείχαν χαμηλόμισθες θέσεις ή χαμηλού κύρους χειρωνακτικά επαγγέλματα. Συνεπώς, η εκπαίδευση δύναται να λειτουργήσει βελτιωτικά ως προς το μορφωτικό τους επίπεδο και ως προς την εύρεση εργασίας μετά την αποφυλάκισή τους. Η εκπαίδευση και η εργασία μπορούν να αποτρέψουν την επιστροφή των αποφυλακισμένων στη φυλακή.
Η φυλάκιση πλέον σήμερα, σύμφωνα με τον κύριο Πέτσα, παύει να λειτουργεί ως ένας τρόπος τιμωρίας αλλά αποτελεί έναν τρόπο για τη γνωστική και ηθική βελτίωση των κρατουμένων προς την ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία. Ακολούθως, ο κύριος Πέτσας ανέφερε τους στόχους της εκπαίδευσης στις φυλακές, οι οποίοι είναι η παροχή επαγγελματικών και ακαδημαϊκών γνώσεων και δεξιοτήτων, η παροχή ευκαιριών για την αλλαγή προσωπικών στάσεων και αξιών και η μείωση της υποτροπής. Σε κάθε περίπτωση η εκπαίδευση στις φυλακές, καλείται να υπερβεί διάφορα εμπόδια όπως το ότι καλείται να επιτύχει εκεί που απέτυχε μια πολύ πιο οργανωμένη εκπαιδευτική πολιτική, πριν τη φυλάκιση αυτών των ανθρώπων.
Επιπρόσθετα, η εκπαίδευση υπόκειται πάντα στις αλλαγές της δημόσιας αντίληψης περί του σκοπού που καλείται να εξυπηρετήσει η ποινή της φυλάκισης, καθώς και στις αλλαγές της σωφρονιστικής πολιτικής που αντικατοπτρίζουν τις παρεμβάσεις με τις οποίες οι κυβερνήσεις επιχειρούν κάθε φορά να ικανοποιήσουν το δημόσιο αίσθημα για την προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα. Κλείνοντας, ο εισηγητής, ανέφερε ότι η εκπαίδευση στις φυλακές θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι παραπάνω από μια απλή προσπάθεια επανένταξης και μείωση του ρίσκου της υποτροπής και να εκληφθεί ως μία διαδικασία που έχει μεγάλη αξία για τους ίδιους τους κρατούμενους.
Τον λόγο στη συνέχεια είχε η Διδάκτωρ Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και Διευθύντρια των Εκπαιδευτικών Δομών του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού, η κυρία Καλλιόπη Ορφανάκη. Η κυρία Ορφανάκη ξεκίνησε την εισήγησή της λέγοντας ότι η εκπαίδευση στη φυλακή δεν είναι ευκαιρία αλλά δικαίωμα των κρατουμένων και το έχουν όλοι αυτοί που εγκλείονται σε Κατάστημα Κράτησης, άνδρες και γυναίκες. Ο Κορυδαλλός είναι το μεγαλύτερο Κατάστημα Κράτησης των Βαλκανίων και στην ουσία είναι ένα σύμπλεγμα Καταστημάτων Κράτησης. Αποτελείται από τον Κορυδαλλό Ι, όπου είναι το ανδρικό τμήμα, τον Κορυδαλλό ΙΙ όπου κρατούνται περίπου 140-145 γυναίκες, την κεντρική αποθήκη όπου εκεί εκτίουν την ποινή τους άνθρωποι που έχουν κάνει αρκετά χρόνια στις φυλακές και είναι έτοιμοι να βγουν και το ψυχιατρικό τμήμα.
Η κυρία Ορφανάκη έκανε λόγο για το θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά την εκπαίδευση στις φυλακές και τόνισε ότι αποτελεί δικαίωμα, το οποίο προστατεύεται και κατοχυρώνεται από τη νομοθεσία. Επίσης, υπάρχουν εμπειρικές επιβεβαιώσεις ότι η εργασία και η εκπαίδευση αποτελούν προστατευτικούς παράγοντες για την υποτροπή. Στις περιπτώσεις που συντρέχουν οι παραπάνω παράγοντες, τα ποσοστά επανεγκλεισμού μειώνονται στο μισό.
Επιπρόσθετα, οι κρατούμενοι που φοιτούν σε μία εκπαιδευτική δομή έχουν τη συμπεριφορά του «καλού» κρατούμενου και από την άλλη έχουν ευεργετηθεί κατά κάποιο τρόπο από την άσκηση της δικαστικής εξουσίας γιατί η εκπαίδευση όπως η οικογενειακή κατάσταση και η εργασία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ευμενούς κρίσης από το δικαστήριο. Το δικαστήριο, όπως ανέφερε η εισηγήτρια, με τη σειρά του προσδοκά ότι ο επίσημος κοινωνικός έλεγχος μπορεί να υποκατασταθεί από το σχολείο ή την οικογένεια.
Όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο των κρατουμένων, η κυρία Ορφανάκη είπε ότι είναι χαμηλό συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό, μιας και υπάρχει μεγάλο ποσοστό αναλφαβητισμού. Συγκεκριμένα, στο Κατάστημα Κράτησης του Κορυδαλλού Ι, όπου διαβιούν περίπου 1800 κρατούμενοι, το μεγαλύτερο ποσοστό δεν έχει πάει καθόλου σχολείο ή έχει παρακολουθήσει ορισμένες τάξεις του Δημοτικού. Επιπλέον, ένα μεγάλο ποσοστό των κρατουμένων δεν έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση και έχει απλά απολυτήριο Δημοτικού. Το ποσοστό που έχει απολυτήριο Γυμνασίου είναι επίσης αρκετά μεγάλο αλλά σε αυτή την περίπτωση επειδή δεν υπάρχει Λύκειο στο Κατάστημα Κράτησης του Κορυδαλλού, αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να ολοκληρώσουν τη σχολική τους εκπαίδευση.
Η κυρία Ορφανάκη ανέφερε ότι στο Δημοτικό έκαναν αίτηση να φοιτήσουν 200 κρατούμενοι και έγιναν δεκτοί μόνο οι 19. Υπάρχει, επίσης, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, δομή του Γυμνασίου όπου φοιτούν 63 κρατούμενοι, αλλά δεν υπάρχει Λύκειο, υπάρχει όμως η κατʼ ιδίαν διδασκαλία. Λειτουργεί ακόμα το 2ο Δ.Ι.Ε.Κ. Κορυδαλλού με 3 ειδικότητες και 12 κρατούμενοι φοιτούν στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Συνεπώς, η ύπαρξη των εκπαιδευτικών αναγκών των κρατουμένων ικανοποιείται σε μικρό βαθμό από τη λειτουργία των υπαρχουσών εκπαιδευτικών δομών και η φοίτηση καλύπτει μια ολιγάριθμη ομάδα φυλακισμένων.
Στο τέλος, ο κύριος Τραΐτσης έδωσε τον λόγο στην Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, την κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη, η οποία ανακοίνωσε την έκδοση 18 βιβλίων που αφορούν προγράμματα που υλοποιήθηκαν στο Αγροτικό Κατάστημα Τίρυνθας και στο Κατάστημα Κράτησης του Ναυπλίου από το 2014. Η συλλογή των βιβλίων εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Άπαρσις και τιτλοφορείται «Έγκλειστο φεγγάρι». Οι συγγραφείς απαριθμούνται 69 και είτε ήταν μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος είτε εθελοντές στα μαθήματα των φυλακών. Την επιστημονική επιμέλεια επωμίστηκε η κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη.
Ακολούθως, η κυρία Κατερίνα Θανοπούλου και ο εκδότης, κύριος Γιώργος Ευσταθίου παρουσίασαν τα 18 βιβλία της συλλογής «Έγκλειστο φεγγάρι». Σημαντική επισήμανση είναι ότι η συλλογή των βιβλίων τέθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού καθώς και έχει τη στήριξη του Δήμου Ναυπλιέων.
Ο συντονισμός της συζήτησης που ακολούθησε πραγματοποιήθηκε από τον κύριο Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο, όπου και απαντήθηκαν όλα τα ερωτήματα των φίλων του Συμποσίου που παρακολούθησαν τόσο από την πλατφόρμα του ZOOM όσο και από το Facebook.
Η προ-τελευταία συνάντηση του Συμποσίου έκλεισε με τη σημαντική ανακοίνωση ότι η συλλογή των βιβλίων θα κυκλοφορήσει αρχές Ιουνίου 2022, από τις εκδόσεις Άπαρσις.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε όλες τις συναντήσεις ζωντανά στο facebook στη σελίδα, «Συμπόσιο, η εκπαίδευση στις φυλακές» εδώ.
