Με βαθιά συγκίνηση και κάτω από τον ήχο κοδονοκρουσιών, πιστοί το βράδυ της Τρίτης 24 Μαΐου, αποχαιρέτησαν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, μετά την οκταήμερη παραμονή της για προσκύνημα στον εορτάζοντα ιερό ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο συνοικισμό Ναυπλίου.
Η Παναγιά του Πόντου παρέμεινε για μία εβδομάδα στον Ιερό ναό και καθημερινά εκατοντάδες πιστοί από όλη την Αργολίδα και όχι μόνο την προσκύνησαν.
Την ιερή εικόνα μετέφερε από την Βέροια στις 17 Μαΐου ο Μητροπολίτης Βεροίας Παντελεήμων και την παρέλαβε με τιμές ο Μητροπολίτης Αργολίδας Νεκτάριος. Καθημερινά στο ναό τελούνταν Ιερές ακολουθίες ,αλλά πραγματοποιήθηκαν και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων. Περίπου τον 1ο αιώνα ο Ευαγγελιστής Λουκάς αγιογράφησε τρεις εικόνες της Παναγίας εκ των οποίων η μία βρίσκεται σήμερα στη Μονή Κύκκου της Κύπρου, η άλλη στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και η τρίτη στην Παναγία Σουμελά της Βέροιας.
Η παράδοση θέλει μετά τον θάνατο του Ευαγγελιστή Λουκά, την εικόνα να την φέρνει στην Αθήνα ο μαθητής του Ανανίας, και να την τοποθετεί σε περικαλλή ναό. Γι’ αυτό το λόγο ονομάστηκε πρώτα «Παναγία η Αθηνιώτισσα».
Στη συνέχεια η εικόνα πέταξε με θαυματουργό τρόπο από την Αθήνα στον Πόντο. Τότε η Παναγία εμφανίστηκε σε δύο μοναχούς, το Βαρνάβα και το Σωφρόνιο, και τους ζήτησε να ακολουθήσουν την εικόνα και στο σημείο που θα την βρουν να χτίσουν έναν ναό. Έτσι κι έγινε.
Kοντά στο σπήλαιο κτίστηκε το 1860 ένας πανοραμικός τετραώροφος ξενώνας 72 δωματίων και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους. Εκεί λειτούργησε αρχικά και το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας.
Τη μονή, που κατά καιρούς δεχόταν επιθέσεις από αλλοεθνείς και κλέφτες, προίκισαν οι αυτοκράτορες Κομνηνοί. Συγκεκριμένα, μεγάλοι ευεργέτες της μονής ήταν ο Μανουήλ Γ’ Κομνηνός (1390-1417) ο οποίος προσέφερε στη μονή ανεκτίμητης αξίας Σταυρό με τιμιόξυλο, και ο Αλέξιος Γ’ (1349-1390), ο οποίος αφού τον έσωσε η Mεγαλόχαρη από μεγάλη τρικυμία και τον βοήθησε να νικήσει τους εχθρούς της, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης την οχύρωσε καλά, έχτισε πύργους, νέα κελιά και ανακαίνισε τα παλαιά της κτίσματα. Tης χάρισε 48 χωριά και εγκατέστησε 40 μόνιμους φρουρούς για την ασφάλειά της. Για το λόγο αυτό ανακηρύχθηκε από τους μοναχούς ως «νέος Kτήτωρ».
Επίσης, πολλά από τα προνόμια που χορήγησαν οι Kομνηνοί στη μονή επικυρώθηκαν και επεκτάθηκαν επί Tουρκοκρατίας με σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλλια. Ως ευεργέτες αναγράφονται επίσης στους κώδικες της μονής οι σουλτάνοι Βαγιαζήτ Β΄, Σελήμ Α΄ (ο οποίος θεραπεύτηκε από σοβαρή ασθένεια με τη βοήθεια του αγιάσματος της μονής), Μουράτ Γ΄, Σελήμ Β΄, Iμπραήμ A΄, Μωάμεθ Δ΄, Σουλεϊμάν Β΄, Μουσταφά Β΄, Αχμέτ Γ΄.
Στη μονή, που λειτουργούσε μέχρι το 1922, υπήρχαν πολύτιμα έγγραφα και αρχαία χειρόγραφα, ανάμεσά τους το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Aκρίτα, το οποίο βρήκε το 1868 ο ερευνητής Σάββας Iωαννίδης.
Λίγο πριν από τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου, οι μοναχοί έθαψαν τα πολύτιμα θησαυρήσματα της μονής, δηλαδή την εικόνα της Παναγίας, τον σταυρό του Μανουήλ Γ’ Κομνηνού με το τίμιο ξύλο και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, που βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά από τη μονή. Το 1930, με διπλωματικές ενέργειες μεταξύ των δύο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας, βρέθηκαν και δόθηκαν στην ελληνική αντιπροσωπεία, η οποία τα τοποθέτησε στο Βυζαντινό μουσείο μέχρι το 1951.
Λίγο πριν από τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου, οι μοναχοί έθαψαν τα πολύτιμα θησαυρήσματα της μονής, δηλαδή την εικόνα της Παναγίας, τον σταυρό του Μανουήλ Γ’ Κομνηνού με το τίμιο ξύλο και το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, που βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά από τη μονή. Το 1930, με διπλωματικές ενέργειες μεταξύ των δύο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας, βρέθηκαν και δόθηκαν στην ελληνική αντιπροσωπεία, η οποία τα τοποθέτησε στο Βυζαντινό μουσείο μέχρι το 1951.
Τότε, και με έκκληση των Ποντίων, ανεγέρθη στις πλαγιές του Βερμίου στο χωριό Καστανιά η νέα μονή, στην οποία τοποθετήθηκαν τα θησαυρήσματα για προσκύνημα.
Στις 15 Αυγούστου, και μετά από 88 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα πατριαρχική Θεία Λειτουργία στην οποία προεξήρχε ο πατριάρχης Βαρθολομαίος.
Επάνω από την Παναγία Σουμελά, δύο άγγελοι κρατούν ένα µεγάλο στέµµα. Το στέμμα έχει τυπωμένες χρυσές και αργυρές διακοσμήσεις λουλουδιών. Ενώ ακριβώς από πάνω υπάρχει η επιγραφή:«IC. XC. MP. ΘΥ. H COYMELHTHCA» (Ιησού Χριστού Μήτηρ Θεού η Σουµελιώτισσα).
Στα πλαϊνά της εικόνας υπάρχουν παραστάσεις των προφητών ∆αβίδ, Ησαΐα, Μωυσή και Ααρών. Κάτω ακριβώς από την βρεφοκρατούσα Παναγία βρίσκεται η επιγραφή:«ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΓΑΘΗ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΥ ΧΕΙΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΣΟΥ ΑΡΟΝ ΦΙΛΟΨΙΧΟΝ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΟΙΚΤΗΡΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΣΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΙΧΑΛΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1700».
Στις 15 Αυγούστου, και μετά από 88 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, έγινε για πρώτη φορά στην ιστορία της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα πατριαρχική Θεία Λειτουργία στην οποία προεξήρχε ο πατριάρχης Βαρθολομαίος.
Περιγραφή της εικόνας
Η εικόνα της Παναγίας Σουμελά είναι διαστάσεων 40 εκ. ύψος, 32 εκ. πλάτος και 0,055 εκ. πάχος. Με την χρυσοποίκιλτη επένδυση της εικόνας να διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση.
Η εικόνα της Παναγίας Σουμελά είναι διαστάσεων 40 εκ. ύψος, 32 εκ. πλάτος και 0,055 εκ. πάχος. Με την χρυσοποίκιλτη επένδυση της εικόνας να διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση.
Εικονογραφικά ανήκει στον τύπο της Οδηγήτριας. Δηλαδή απεικονίζει τη Θεοτόκο όρθια, βρεφοκρατούσα και ελαφρώς στραµµένη προς τα αριστερά.
Στη κορυφή της εικόνας υπάρχει η επιγραφή:«ΔΕΗΣΙΣ ΜΑΡΙΑΣ ΔΟΜΝΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΕΒΟΝΔΑ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΣΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΣΑΣ ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΕΛΕΝΗΣ».
Στη κορυφή της εικόνας υπάρχει η επιγραφή:«ΔΕΗΣΙΣ ΜΑΡΙΑΣ ΔΟΜΝΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΕΒΟΝΔΑ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΣΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΣΑΣ ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΕΛΕΝΗΣ».
Στα πλαϊνά της εικόνας υπάρχουν παραστάσεις των προφητών ∆αβίδ, Ησαΐα, Μωυσή και Ααρών. Κάτω ακριβώς από την βρεφοκρατούσα Παναγία βρίσκεται η επιγραφή:«ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΓΑΘΗ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΥ ΧΕΙΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΣΟΥ ΑΡΟΝ ΦΙΛΟΨΙΧΟΝ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΟΙΚΤΗΡΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΣΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΙΧΑΛΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1700».
Τις γωνίες της εικόνας κοσµούν τρεις µεγάλες µπλε πολύτιµες πέτρες, με την τέταρτη να έχει χαθεί. Σειρά από πολύτιµες πέτρες πλαισιώνουν επίσης και τις παραστάσεις.
Τέλος, η εικόνα και η επίχρυση αργυρή της θήκη (το «καμίσ’» – το πουκάμισο της δηλαδή) έχουν περιβληθεί από ξύλινη θήκη. Μέσα στην οποία έχουν τοποθετηθεί για μεγαλύτερη ασφάλεια.
