Δυναμική παιδαγωγική της χαράς. Το Σάββατο στις 25 Ιουνίου το Μεταπτυχιακό στήνει μέσα στον Κορυδαλλό ένα Φεστιβάλ Κουκλοθεάτρου αφιερωμένο στους έγκλειστους και την Κυριακή 26 Ιουνίου, το Φεστιβάλ συνεχίζει και υποδέχεται τα παιδιά των εγκλείστων με τους μπαμπάδες- μαμάδες τους. Θα είναι για μας μια μεγάλη γιορτή.
Η κούκλα του κουκλοθεάτρου αναδύεται από την ακινησία της. Μαζί με αυτήν ένας ρόλος, μια κατάσταση ζωής αναδύεται από την ανυπαρξία της. Είναι η γένεση που τελείται κάθε φορά μπροστά στα μάτια μας και η μετάβαση από τη μια κατάσταση σε μια άλλη. Oπως γράφει ο μεταπτυχιακός φοιτητής, Κωνσταντίνος Κοτρότσιος, «κουκλοθέατρο είναι η μετουσίωση συναισθημάτων και λεγόμενων σε ένα μέχρι πρότινος άψυχο αντικείμενο». Η κούκλα με την παράξενη διάστασή της αλλά και την ανυπολόγιστη δυναμικότητά της, λες και αποτελεί συμπύκνωση ζωής ή έχει τη δύναμη ενός σπόρου, υπεισέρχεται μέσα στην πραγματικότητα και δημιουργεί μια άλλη πραγματικότητα, φαινομενική, παιγμένη, σκηνοθετημένη, μα που μπορεί να είναι τόσο αληθινή και πραγματική όσο είναι η ίδια η πραγματικότητα.
Είναι η αναπαράσταση του θεάτρου της ζωής σε συμπύκνωση, σε παράξενη σμίκρυνση παιγμένη έξω ελεύθερα ή πίσω από ένα ανοιχτό παράθυρο που ξέρει να πλαισιώνει καλά η αυτοσχέδια δράση με τη χρήση συμβολικών αντικειμένων ή αντικειμένων του κόσμου μας. Το έργο που παίζεται είναι το έργο του χτες, σήμερα, αύριο, τα ατελείωτα σενάρια της δικής μας ζωής, που μπορεί να έχουν γραφτεί πολλές φορές ή να μην έχουν γραφτεί ακόμα. Παράλληλα όμως μπορεί να παίζεται ό,τι δεν παίζεται στη ζωή και αυτό είναι κάτι που μας οδηγεί σε μια εσωτερική θέαση. Γιατί, όπως γράφει μπρεχτικά ο Κωνσταντίνος Κοτρότσιος, μέσα από την κούκλα μπορεί να επικοινωνήσει ο έγκλειστος με ενδότερες πτυχές του εαυτού και να εστιάσει σε προβολές προσωπικών δεδομένων ώστε να δει - σαν τρίτο μάτι - τα τεκταινόμενα.
Μήπως λοιπόν έχοντας υπόψη μας τις δυνατότητες που μας προσφέρει η κούκλα θέσουμε το εξής ερώτημα: Αυτό το μικρό ον και μη ον, με τις ιδιότητες που έχει σε σχέση με τον άνθρωπο, μήπως μπορεί να βοηθήσει έναν έγκλειστο να ανακαλύψει τον εαυτόν του, που συνήθως κρύβεται βαθιά μέσα του ή είναι το αθέατο, να ανακαλύψει ακόμα και τη ζωή που μπορεί να βρίσκεται επέκεινα του περιορισμού που ο ίδιος ο εγκλεισμός θέτει;
Οι μεταπτυχιακοί μας, Βασιλική Ζέρβα και Βασιλική Παρτσακουλάκη θεωρούν το κουκλοθέατρο έναν ολόκληρο κόσμο καμωμένο από χέρι ανθρώπου. Η γέννηση της κούκλας δεν συνοδεύεται από το πρώτο κλάμα, μα από την έκπληξη για τη δημιουργία, απ’ το χαμόγελο της ευχαρίστησης, από το χάδι του δημιουργού και κουκλοπαίχτη. Επίσης επισημαίνουν ότι, ενδείκνυται για έναν άνθρωπο που βρίσκεται αποκομμένος από τον κόσμο μέσα στα δεινά του, καθώς μόλις φτιάξει μια κούκλα, αμέσως θα αισθανθεί τη χαρά του καλώς καμωμένου. Εδώ δεν υπάρχει λάθος και σωστό. Ο έγκλειστος στα χέρια του κρατά τον φίλο που του έχει λείψει ή που ποτέ δεν είχε. Κρατά την ευκαιρία να γίνει όποιος ονειρεύεται, να πει αυτά που ποτέ δεν είπε, να ακούσει αυτά που ποτέ δεν άκουσε μα τόσο λαχταρούσε.
Η Βάνα Καλαντζή και η Μαριτίνα Πικριδά γράφουν ότι το κουκλοθέατρο γίνεται το όχημα που οδηγεί σε ένα ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου η πραγματικότητα απογειώνεται, η φαντασία προσγειώνεται και η μαγεία εκτοξεύεται. Η κατασκευή της κούκλας ανακαλεί μνήμες από την παιδική ηλικία, προσφέρει τη χαρά της δημιουργίας και, μέσω του ελέγχου των υλικών και του συνδυασμού τους, προσφέρει στον έγκλειστο την προσδοκία ότι μπορεί να επανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του. Την ώρα της εμψύχωσης, ανομολόγητες σκέψεις ομολογούνται, ανθρώπινες συμπεριφορές κατανοούνται και μηνύματα αποστέλλονται με την ελπίδα ότι θα βρουν αποδέκτες. Δίνεται η ευκαιρία να ανακαλυφθεί και να εξωτερικευτεί ένα κομμάτι του εαυτού που δεν φυλακίζεται, ένα κομμάτι που νιώθει την ανάγκη να διηγηθεί την ιστορία του και να ελπίζει… Να ελπίζει ότι ίσως μια μέρα κόψει τα σχοινιά, που τον βυθίσανε και εντέλει βρήκε άλλες δικές του δυνάμεις για τη νέα του ζωή.
Το κουκλοθέατρο επιτρέπει τη μετάβαση από τον πραγματικό κόσμο στο συμβολικό και φαντασιακό. Και τούμπαλιν, χωρίς περιορισμούς κίνησης. Πολλές φορές μπορείς να αναπαραστήσεις τον κόσμο του άλλου, και να φτάσεις εκεί που δεν φτάνεις, (αλληλοπαθητική, παθαίνεις τα του άλλου), άλλες πάλι φορές παίζεις, εξερευνάς και διαμορφώνεις τον δικό σου κόσμο, που θες να τον ζήσεις ξανά ή να τον αλλάξεις (ομοιοπαθητική).
Στις διαστάσεις που αναφέραμε έγκειται και η θεραπευτική δράση του κουκλοθεάτρου. Εδώ και μερικές δεκαετίες εφαρμόζεται από ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές. Ας μην πάμε μακριά, στην Κόρινθο ο ψυχίατρος Δημήτρης Καράγιωργας, που διδάσκει και στο Μεταπτυχιακό μας, πειραματίζεται τόσο με τις κούκλες όσο και με τις φιγούρες του θεάτρου σκιών. Λαμπρό παράδειγμα θεραπείας μέσω της κούκλας αποτελεί η ψυχίατρος Rita Parsi, που είχε εκδώσει το βιβλίο «I quaderni delle bambine,”, στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον ίδιο τίτλο, «τα τετράδια κοριτσιών» (Οδυσσέας), και όπου μέσω της κούκλας τα μικρά κορίτσια που θεράπευε αναπαριστούσαν βίαιες σεξουαλικά σκηνές. Την ίδια εποχή ο R. Zwilling στο «Essais therapeutiques» αναφέρεται στην ψυχοθεραπεία δύσκολων περιπτώσεων μέσω κούκλας, την οποία παίρνει ο ασθενής στα χέρια του και με τον καιρό μπορεί να εξέλθει από την απομόνωση και τον αυτοεγκλεισμό. Οι ασθενείς κατάφεραν να «αντηχήσουν ψυχικά» και μάλιστα να παίζουν οι ίδιοι. «Αν λάβει κανείς υπόψη του, γράφει ο ίδιος, ότι όλοι οι ασθενείς ήταν κάποτε παιδιά και παίξανε με μια κούκλα ενώ η ασθένειά τους εμφανίστηκε μετά. Επομένως η κούκλα γενικά είναι συνδεδεμένη με τις καμπύλες της προσωπικότητας, που ήταν ακόμα άθικτες, πριν την εμφάνιση της ψύχωσης».
Μια από τις πρώτες ψυχολόγους που μίλησαν για την κούκλα, η C. Duflot γράφει ότι στα ψυχωτικά παιδιά δεν έχει γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ του σώματός τους και του σώματος της μητέρας τους. Ο διαχωρισμός εδώ μπορεί να γίνει μεταξύ του παιδιού και της κούκλας. Το κουκλοθέατρο είναι ένας προνομιούχος τρόπος, προγονικός, ιερός για να δώσει μορφή και κίνηση σε όλα τα σχήματα του εσωτερικού μας κόσμου. Η κούκλα δεν είναι παρά ένα μεταβατικό αντικείμενο, (Winnicott), που μπορεί να συνεισφέρει στη δυναμική αναδόμηση της εικόνας του σώματός του παίζοντος.
Ο J. Garrabe που έχει εργαστεί δεκαετίες με την κούκλα, υπογραμμίζει ότι η δύναμή της είναι αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης του double (αντίγραφο ή alterego). Το double αποτυπώνει το μέρος της προσωπικότητας που δεν είναι εμφανές, που είναι κρυμμένο, που δεν είναι συνειδητό.
Εδώ ας κάνουμε μια τομή και ας περάσουμε στους έγκλειστους, οι οποίοι με αυτοσχεδιασμούς και κατάλληλες ασκήσεις μπορούν να εκφράσουν τόσο το βαθύτερο είναι τους, όσο και πλευρές του εαυτού τους που εκείνοι δεν μπορούν να εκφράσουν, αλλά η κούκλα μπορεί να εκφράσει το οτιδήποτε, όπως λέει ο Gary Friedman, που έκανε κουκλοθέατρο χρόνια σε έγκλειστους της Νότιας Αφρικής.
Οι Μεταπτυχιακοί, Σοφία Γκίτζου και Τέτη Ζέρβα γράφουν τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τα προβλήματά του ένας έγκλειστος μέσω της κούκλας. Συγκεκριμένα, η δημιουργία μιας κούκλας είναι από μόνη της μια δημιουργική διαδικασία. Ωστόσο η ύπαρξη αυτής της κούκλας δίνει στον έγκλειστο μία δυνατότητα επικοινωνίας, καθώς εναποθέτει στην κούκλα τις σκέψεις, τους προβληματισμούς του και δημιουργεί ένα διάλογο. Τα προβλήματα έτσι έρχονται μπροστά του, παίρνουν υπόσταση κι αυτό λειτουργεί ανακουφιστικά, θεραπευτικά και ψυχαγωγικά.
Ας μην υποτιμάμε την έννοια της ψυχαγωγίας και της απόλαυσης που μας δίνει η κούκλα, ας γίνουμε κατασκευαστές και εμψυχωτές της. Ας προωθήσουμε στα σχολεία μας ως παιδαγωγικό μέσον την κούκλα, όπως έκανε επάξια το πρόγραμμα «Κουκλοπαίζειν» του «Πράσσειν Άλογα» της Εμμανουέλλας Καποκάκη που κινητοποίησε φέτος εκατοντάδες εκπαιδευτικούς και προήγαγε δεξιότητες πολλών μαθητών μέσα από τη δημιουργία κούκλας.
Δυναμική παιδαγωγική της χαράς. Το Σάββατο στις 25 Ιουνίου το Μεταπτυχιακό ΤΘΣ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στήνει μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού ένα Φεστιβάλ Κουκλοθεάτρου αφιερωμένο στους έγκλειστους και την Κυριακή 26 Ιουνίου, το Φεστιβάλ συνεχίζει και υποδέχεται τα παιδιά των εγκλείστων με τους μπαμπάδες – μαμάδες τους. Θα είναι για μας μια μεγάλη γιορτή.
Άλκηστις
· Οι απαντήσεις δόθηκαν γραπτώς μετά από ερωτήματα που τέθηκαν σε κλειστή ομάδα.
Η κούκλα του κουκλοθεάτρου αναδύεται από την ακινησία της. Μαζί με αυτήν ένας ρόλος, μια κατάσταση ζωής αναδύεται από την ανυπαρξία της. Είναι η γένεση που τελείται κάθε φορά μπροστά στα μάτια μας και η μετάβαση από τη μια κατάσταση σε μια άλλη. Oπως γράφει ο μεταπτυχιακός φοιτητής, Κωνσταντίνος Κοτρότσιος, «κουκλοθέατρο είναι η μετουσίωση συναισθημάτων και λεγόμενων σε ένα μέχρι πρότινος άψυχο αντικείμενο». Η κούκλα με την παράξενη διάστασή της αλλά και την ανυπολόγιστη δυναμικότητά της, λες και αποτελεί συμπύκνωση ζωής ή έχει τη δύναμη ενός σπόρου, υπεισέρχεται μέσα στην πραγματικότητα και δημιουργεί μια άλλη πραγματικότητα, φαινομενική, παιγμένη, σκηνοθετημένη, μα που μπορεί να είναι τόσο αληθινή και πραγματική όσο είναι η ίδια η πραγματικότητα.
Είναι η αναπαράσταση του θεάτρου της ζωής σε συμπύκνωση, σε παράξενη σμίκρυνση παιγμένη έξω ελεύθερα ή πίσω από ένα ανοιχτό παράθυρο που ξέρει να πλαισιώνει καλά η αυτοσχέδια δράση με τη χρήση συμβολικών αντικειμένων ή αντικειμένων του κόσμου μας. Το έργο που παίζεται είναι το έργο του χτες, σήμερα, αύριο, τα ατελείωτα σενάρια της δικής μας ζωής, που μπορεί να έχουν γραφτεί πολλές φορές ή να μην έχουν γραφτεί ακόμα. Παράλληλα όμως μπορεί να παίζεται ό,τι δεν παίζεται στη ζωή και αυτό είναι κάτι που μας οδηγεί σε μια εσωτερική θέαση. Γιατί, όπως γράφει μπρεχτικά ο Κωνσταντίνος Κοτρότσιος, μέσα από την κούκλα μπορεί να επικοινωνήσει ο έγκλειστος με ενδότερες πτυχές του εαυτού και να εστιάσει σε προβολές προσωπικών δεδομένων ώστε να δει - σαν τρίτο μάτι - τα τεκταινόμενα.
Μήπως λοιπόν έχοντας υπόψη μας τις δυνατότητες που μας προσφέρει η κούκλα θέσουμε το εξής ερώτημα: Αυτό το μικρό ον και μη ον, με τις ιδιότητες που έχει σε σχέση με τον άνθρωπο, μήπως μπορεί να βοηθήσει έναν έγκλειστο να ανακαλύψει τον εαυτόν του, που συνήθως κρύβεται βαθιά μέσα του ή είναι το αθέατο, να ανακαλύψει ακόμα και τη ζωή που μπορεί να βρίσκεται επέκεινα του περιορισμού που ο ίδιος ο εγκλεισμός θέτει;
Οι μεταπτυχιακοί μας, Βασιλική Ζέρβα και Βασιλική Παρτσακουλάκη θεωρούν το κουκλοθέατρο έναν ολόκληρο κόσμο καμωμένο από χέρι ανθρώπου. Η γέννηση της κούκλας δεν συνοδεύεται από το πρώτο κλάμα, μα από την έκπληξη για τη δημιουργία, απ’ το χαμόγελο της ευχαρίστησης, από το χάδι του δημιουργού και κουκλοπαίχτη. Επίσης επισημαίνουν ότι, ενδείκνυται για έναν άνθρωπο που βρίσκεται αποκομμένος από τον κόσμο μέσα στα δεινά του, καθώς μόλις φτιάξει μια κούκλα, αμέσως θα αισθανθεί τη χαρά του καλώς καμωμένου. Εδώ δεν υπάρχει λάθος και σωστό. Ο έγκλειστος στα χέρια του κρατά τον φίλο που του έχει λείψει ή που ποτέ δεν είχε. Κρατά την ευκαιρία να γίνει όποιος ονειρεύεται, να πει αυτά που ποτέ δεν είπε, να ακούσει αυτά που ποτέ δεν άκουσε μα τόσο λαχταρούσε.
Η Βάνα Καλαντζή και η Μαριτίνα Πικριδά γράφουν ότι το κουκλοθέατρο γίνεται το όχημα που οδηγεί σε ένα ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου η πραγματικότητα απογειώνεται, η φαντασία προσγειώνεται και η μαγεία εκτοξεύεται. Η κατασκευή της κούκλας ανακαλεί μνήμες από την παιδική ηλικία, προσφέρει τη χαρά της δημιουργίας και, μέσω του ελέγχου των υλικών και του συνδυασμού τους, προσφέρει στον έγκλειστο την προσδοκία ότι μπορεί να επανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του. Την ώρα της εμψύχωσης, ανομολόγητες σκέψεις ομολογούνται, ανθρώπινες συμπεριφορές κατανοούνται και μηνύματα αποστέλλονται με την ελπίδα ότι θα βρουν αποδέκτες. Δίνεται η ευκαιρία να ανακαλυφθεί και να εξωτερικευτεί ένα κομμάτι του εαυτού που δεν φυλακίζεται, ένα κομμάτι που νιώθει την ανάγκη να διηγηθεί την ιστορία του και να ελπίζει… Να ελπίζει ότι ίσως μια μέρα κόψει τα σχοινιά, που τον βυθίσανε και εντέλει βρήκε άλλες δικές του δυνάμεις για τη νέα του ζωή.
Το κουκλοθέατρο επιτρέπει τη μετάβαση από τον πραγματικό κόσμο στο συμβολικό και φαντασιακό. Και τούμπαλιν, χωρίς περιορισμούς κίνησης. Πολλές φορές μπορείς να αναπαραστήσεις τον κόσμο του άλλου, και να φτάσεις εκεί που δεν φτάνεις, (αλληλοπαθητική, παθαίνεις τα του άλλου), άλλες πάλι φορές παίζεις, εξερευνάς και διαμορφώνεις τον δικό σου κόσμο, που θες να τον ζήσεις ξανά ή να τον αλλάξεις (ομοιοπαθητική).
Στις διαστάσεις που αναφέραμε έγκειται και η θεραπευτική δράση του κουκλοθεάτρου. Εδώ και μερικές δεκαετίες εφαρμόζεται από ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές. Ας μην πάμε μακριά, στην Κόρινθο ο ψυχίατρος Δημήτρης Καράγιωργας, που διδάσκει και στο Μεταπτυχιακό μας, πειραματίζεται τόσο με τις κούκλες όσο και με τις φιγούρες του θεάτρου σκιών. Λαμπρό παράδειγμα θεραπείας μέσω της κούκλας αποτελεί η ψυχίατρος Rita Parsi, που είχε εκδώσει το βιβλίο «I quaderni delle bambine,”, στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον ίδιο τίτλο, «τα τετράδια κοριτσιών» (Οδυσσέας), και όπου μέσω της κούκλας τα μικρά κορίτσια που θεράπευε αναπαριστούσαν βίαιες σεξουαλικά σκηνές. Την ίδια εποχή ο R. Zwilling στο «Essais therapeutiques» αναφέρεται στην ψυχοθεραπεία δύσκολων περιπτώσεων μέσω κούκλας, την οποία παίρνει ο ασθενής στα χέρια του και με τον καιρό μπορεί να εξέλθει από την απομόνωση και τον αυτοεγκλεισμό. Οι ασθενείς κατάφεραν να «αντηχήσουν ψυχικά» και μάλιστα να παίζουν οι ίδιοι. «Αν λάβει κανείς υπόψη του, γράφει ο ίδιος, ότι όλοι οι ασθενείς ήταν κάποτε παιδιά και παίξανε με μια κούκλα ενώ η ασθένειά τους εμφανίστηκε μετά. Επομένως η κούκλα γενικά είναι συνδεδεμένη με τις καμπύλες της προσωπικότητας, που ήταν ακόμα άθικτες, πριν την εμφάνιση της ψύχωσης».
Μια από τις πρώτες ψυχολόγους που μίλησαν για την κούκλα, η C. Duflot γράφει ότι στα ψυχωτικά παιδιά δεν έχει γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ του σώματός τους και του σώματος της μητέρας τους. Ο διαχωρισμός εδώ μπορεί να γίνει μεταξύ του παιδιού και της κούκλας. Το κουκλοθέατρο είναι ένας προνομιούχος τρόπος, προγονικός, ιερός για να δώσει μορφή και κίνηση σε όλα τα σχήματα του εσωτερικού μας κόσμου. Η κούκλα δεν είναι παρά ένα μεταβατικό αντικείμενο, (Winnicott), που μπορεί να συνεισφέρει στη δυναμική αναδόμηση της εικόνας του σώματός του παίζοντος.
Ο J. Garrabe που έχει εργαστεί δεκαετίες με την κούκλα, υπογραμμίζει ότι η δύναμή της είναι αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης του double (αντίγραφο ή alterego). Το double αποτυπώνει το μέρος της προσωπικότητας που δεν είναι εμφανές, που είναι κρυμμένο, που δεν είναι συνειδητό.
Εδώ ας κάνουμε μια τομή και ας περάσουμε στους έγκλειστους, οι οποίοι με αυτοσχεδιασμούς και κατάλληλες ασκήσεις μπορούν να εκφράσουν τόσο το βαθύτερο είναι τους, όσο και πλευρές του εαυτού τους που εκείνοι δεν μπορούν να εκφράσουν, αλλά η κούκλα μπορεί να εκφράσει το οτιδήποτε, όπως λέει ο Gary Friedman, που έκανε κουκλοθέατρο χρόνια σε έγκλειστους της Νότιας Αφρικής.
Οι Μεταπτυχιακοί, Σοφία Γκίτζου και Τέτη Ζέρβα γράφουν τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τα προβλήματά του ένας έγκλειστος μέσω της κούκλας. Συγκεκριμένα, η δημιουργία μιας κούκλας είναι από μόνη της μια δημιουργική διαδικασία. Ωστόσο η ύπαρξη αυτής της κούκλας δίνει στον έγκλειστο μία δυνατότητα επικοινωνίας, καθώς εναποθέτει στην κούκλα τις σκέψεις, τους προβληματισμούς του και δημιουργεί ένα διάλογο. Τα προβλήματα έτσι έρχονται μπροστά του, παίρνουν υπόσταση κι αυτό λειτουργεί ανακουφιστικά, θεραπευτικά και ψυχαγωγικά.
Ας μην υποτιμάμε την έννοια της ψυχαγωγίας και της απόλαυσης που μας δίνει η κούκλα, ας γίνουμε κατασκευαστές και εμψυχωτές της. Ας προωθήσουμε στα σχολεία μας ως παιδαγωγικό μέσον την κούκλα, όπως έκανε επάξια το πρόγραμμα «Κουκλοπαίζειν» του «Πράσσειν Άλογα» της Εμμανουέλλας Καποκάκη που κινητοποίησε φέτος εκατοντάδες εκπαιδευτικούς και προήγαγε δεξιότητες πολλών μαθητών μέσα από τη δημιουργία κούκλας.
Δυναμική παιδαγωγική της χαράς. Το Σάββατο στις 25 Ιουνίου το Μεταπτυχιακό ΤΘΣ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στήνει μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού ένα Φεστιβάλ Κουκλοθεάτρου αφιερωμένο στους έγκλειστους και την Κυριακή 26 Ιουνίου, το Φεστιβάλ συνεχίζει και υποδέχεται τα παιδιά των εγκλείστων με τους μπαμπάδες – μαμάδες τους. Θα είναι για μας μια μεγάλη γιορτή.
Άλκηστις
· Οι απαντήσεις δόθηκαν γραπτώς μετά από ερωτήματα που τέθηκαν σε κλειστή ομάδα.
