Συνέντευξη παραχωρησε η συγγραφέας και ηθοποιός Σοφία Καψούρου για το θεατρικό έργο "Καραϊσκάκενα, ο Θρύλος" στην Κατερίνα Σχισμένου.
Ποια ήταν η Καραϊσκάκενα (με ε) και πώς την επιλέξατε ως θεατρική περσόνα;
Η Καραϊσκάκενα (με «ε») είναι η Μάνα του Καραϊσκάκη, Ζωή Διαμάντω Διμισκή, από τη Σκουληκαριά της Άρτας. Δεν ήταν σύζυγος του Καραΐσκου, για να πάρει το επίθημα –αινα και να γίνει Καραϊσκάκαινα, όπως υποδεικνύει ο κανόνας για τα ανδρώνυμα. Ήταν μάνα αλλά όχι σύζυγος. Το όνομά της έχει ήδη ένα «αϊ», το «αϊ» του Αϊ-Γιώργη, δεν χρειάζεται άλλο. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα «ε», το «ε» του έρωτα. Την επέλεξα ενστικτωδώς και αυθορμήτως, χωρίς δεύτερη σκέψη, όταν πριν τέσσερα χρόνια ο Δημήτρης Καρατζιάς, καλλιτεχνικός διευθυντής του Πολυχώρου Vault και σκηνοθέτης της παράστασης, μου πρότεινε να γράψω έναν θεατρικό μονόλογο για μία Μάνα σπουδαίου Έλληνα για το Φεστιβάλ μονολόγων «Ο Γιος μου…». Είχε ήδη ξεκινήσει, γνωρίζοντας μεγάλη ανταπόκριση, το συγκεκριμένο Φεστιβάλ από το 2017, διεκόπη λόγω πανδημίας και φέτος συνεχίζεται με τη στήριξη και την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, αφιερωμένο στη μνήμη της αδικοχαμένης Χρύσας Σπηλιώτη.
Η θεματική «Μάνα» είναι ανεξάντλητη και πολύ προσωπική. Η μήτρα πάντα θα απασχολεί το ελληνικό και παγκόσμιο θέατρο. Δεν τελειώνεις ποτέ με τις Μάνες. Οι πεινασμένες μάνες θρέφουν τους ήρωες, οι χορτασμένες τους ευτυχισμένους. Κάθε μάνα γεννά τον εραστή της. Ούτε ο θάνατος δεν τους χωρίζει.
Η Καραϊσκάκενα ως περσόνα –μια καλόγρια αθυρόστομη και εκρηκτική– περίμενε μέσα μου αρκετό καιρό, έτσι όπως αποδεικνύεται από την επιτυχία της παράστασης, και βρήκε τη σωστή στιγμή, ώριμη πια, να βγει στο φως. Δεν υπάρχει Έλληνας που να μην έχει μέσα του την Καραϊσκάκενα, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει μέσα του τον θρύλο. Κι ας είναι θνητός, περατός και περαστικός. Θρύλος είναι ο ζωντανός. Και ζωντανός είναι όποιος πληγώνεται ξανά και ξανά. Αυτό είναι Ζωή.
Διάβασα, μελέτησα, διασταύρωσα, ρώτησα, άκουσα και πάνω απ’ όλα, ένιωσα. Την περίπτωση Ζωή Διαμάντω Διμισκή, καθώς και την περίπτωση Γεώργιος Καραϊσκάκης, την περίπτωση ενός ποιητή – στρατηγού που η γλώσσα του ήταν τόσο άσεμνη όσο χρειάζεται η ποίηση. Σπούδασα το οξύμωρο της ανθρώπινης φύσης, πώς γίνεται να είσαι ερωτικός και αιρετικός, πιστός και άπιαστος. Όσους Ηπειρώτες έχω γνωρίσει είναι τετραπέρατοι, τα μάτια τους βγάζουν σπίθες, στείβουν την πέτρα… κι ίσως έτσι να βγαίνουν τα δάκρυα της Ηπείρου. Η σύνδεση του τότε με το τώρα γίνεται με ένα σάλτο μορτάλε, όπου η Καραϊσκάκενα εμφανίζεται ως η Μάνα Φίλαθλος, η πιο πιστή αγαπημένη του Ολυμπιακού, της ομάδας που έδρα της είναι το Γήπεδο που φέρει το όνομα του Γιου της. Το διάβημα απονενοημένο, το στοίχημα κερδίζεται. Γιατί οι τολμηροί στην τέχνη δικαιώνονται, αν είναι τολμηροί από αγάπη. Κι εγώ και ο Δημήτρης Καρατζιάς, ο σκηνοθέτης μου, ένας άνθρωπος που στηρίζει έμπρακτα το νέο ελληνικό θέατρο και τους νέους δημιουργούς, και όλοι οι συντελεστές της παράστασης, την Καραϊσκάκενα την αγαπήσαμε, την βάλαμε σπίτι μας, στο κρεβάτι μας, στα όνειρά μας. Με τον Δημήτρη αναλύσαμε και εργαστήκαμε πάνω στην ηρωίδα και την εποχή της σπλάχνο προς σπλάχνο έχοντας πάντα ως άξονα τη γυναίκα, τη θέση της τότε και τώρα, τη φύση της νυν και αεί.
Ως συγγραφέας και ηθοποιός αυτού του μονολόγου ένα έχω να πω.
Κάθε φορά που παίζουμε την Καραϊσκάκενα, δεν κάνουμε παράσταση. Κάνουμε Επανάσταση.
Γιατί την επιλέξατε;
Οι ήρωες έχουν καταγραφεί στη συνείδησή μας ως αγριόχορτα, που φυτρώνουν μόνα τους. Επειδή ακριβώς είναι ήρωες, καταργείται στο «συλλογικό ληξιαρχείο» η ανθρώπινη φύση τους και αγνοούνται οι ρίζες. Ένας άνθρωπος γίνεται ήρωας, γίνεται θρύλος, για όσα έκανε ο ίδιος κι όχι όσα έκαναν οι γονείς του ή θα κάνουν τα παιδιά του. Ποιος γεννάει τους ήρωες; Και ποιος τους μεγαλώνει να γίνουν τέτοιοι; Η απάντηση αυτών των δύο ερωτημάτων έρχεται στο φως μέσα από την επιλογή της Μάνας του Γεώργιου Καραϊσκάκη ως ηρωίδας μου. Επέλεξα τη Ζωή Διαμάντω Διμισκή, γιατί ήξερα για μια καλόγρια, που γέννησε έναν γιο, που χάρη σ’ αυτόν εγώ τώρα μιλάω και γράφω ελληνικά. Και δεν φοράω μαντήλα. Είμαι ελεύθερη. Κι εσείς, κι εγώ και όλοι οι Έλληνες. Τίποτ’ άλλο δεν ήξερα για αυτήν. Και μου φαινόταν ύποπτο να ξέρω τόσα λίγα για τη Μάνα του μεγάλου αρχιστράτηγου… Τελικά είχα δίκιο. Ξέρουμε λίγα για αυτούς που αξίζει να ξέρουμε πολλά. Και ξέρουμε πολλά για αυτούς που δεν αξίζει να ξέρουμε ούτε τ’ όνομά τους. Ειδικά στην εποχή μας.
Είμαι ελεύθερη να μιλήσω για τις ελεύθερες. Αυτό κερδήθηκε με αίμα.
Πώς και ποια ήταν η πρόσληψη και εντύπωση στο κοινό σας;
Το κοινό μέσω της παράστασης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τη Ζωή Διαμάντω Διμισκή και τον Γιο της. Να θυμηθεί την Ιστορία και να ανακαλύψει όσα η Ιστορία δεν δίδαξε ποτέ σε κανένα θρανίο, σε καμία πηγή. Οι θεατές μας, παρακολουθούν την πορεία της Καραϊσκάκενας με κομμένη την ανάσα. Ανταλλάσσεται μεταξύ πλατείας και σκηνής μια δυναμική ενέργεια πολλών βολτ, συγχρονίζονται οι παλμοί της καρδιάς και στο τέλος λυτρωνόμαστε όλοι. Από τα βάρη της ζωής, από τα πάθη της Ζωής, από τις μάχες που δώσαμε και χάσαμε, από τις επαναστάσεις που κάναμε και νικήσαμε, από τους (απο)χωρισμούς που βιώσαμε και ωριμάσαμε. Αγαπιόμαστε, γιατί για μία ώρα, όσο κρατάει ο μονόλογος, όλοι πολεμάμε με τον ίδιο ευγενή σκοπό: τον εξανθρωπισμό μας. Δεν είναι μόνο θέατρο η Καραϊσκάκενα, είναι ψυχοθεραπεία, είναι Ιστορία, είναι αγώνας ποδοσφαίρου και ζωής. Οι θεατές νιώθουν αγαλλίαση, γιατί η Καραϊσκάκενα είναι αυτοί οι ίδιοι, είναι ο εαυτός που ξανακερδίζεται λέξη-λέξη, κορφή-κορφή.
Η μάνα μας πριν γίνει μάνα μας είναι η κόρη, η εγγονή, η αδερφή, η φίλη, η ερωμένη, η σύζυγος, η σύντροφος, η μαθήτρια, η φοιτήτρια, η εργαζόμενη, η άνεργη, μα πέρα και πάνω απ’ όλα, είναι το κορίτσι που δεν θα μάθουμε ποτέ. Χώρα ανεξερεύνητη, κώδικας που δεν έχει σπάσει, γραφή που δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Δεν θα γνωρίσουμε ποτέ τη μάνα μας παιδί. Θα προσπαθούμε μόνο μέσα από φωτογραφικά σπαράγματα να υποθέσουμε πως και οι μάνες υπήρξαν κάποτε ανυποψίαστα πλάσματα, γυναίκες που δεν ήξεραν τι τους περιμένει, κορίτσια που αγωνιούσαν να γίνουν οι γυναίκες αυτές. Η μάνα μας πριν γίνει μάνα μας είναι τα τραύματα που φέρουμε. Όλα εκείνα που θα μας καθορίσουν. Ελλείψεις, περισσεύματα, φορτία χτυπημένα στις γωνίες τους. Cargo είμαστε που μας φορτώνουν και μας ξεφορτώνουν. Γεννιόμαστε αθώοι, ενοχοποιούμαστε τάχιστα, πρώτα από την ίδια τη μάνα μας –άθελά της– και έπειτα από τη «φιλική πάντα» κοινή γνώμη και όλη μας η ζωή είναι ένας αγώνας να συγχωρήσουμε και να τιμήσουμε τη γυναίκα που μας έφερε στον κόσμο.
Η μάνα μας πριν γίνει μάνα μας θα είναι το μεγάλο αίνιγμα, ο πανάρχαιος γρίφος. Θα είναι η ρίζα των πληγών, των κατορθωμάτων και των απωθημένων μας. Για ό,τι ανεξήγητο, για ό,τι αθεράπευτο, για ό,τι καλό και ό,τι ακάλεστο η μάνα μας, πριν γίνει μάνα μας, θα φταίει. Χωρίς να φταίει.
Γιατί «Και τις μάνες… μάνες τις γεννούν».
Ποια τα μελλοντικά σας σχέδια;
Η παράσταση «Καραϊσκάκενα, ο Θρύλος» θα συνεχιστεί και την επόμενη σεζόν στον Πολυχώρο Vault. Όποιος δεν πρόλαβε να την δει θα έχει την ευκαιρία από Οκτώβριο. Επίσης, γράφω δύο πολύ ιδιαίτερα έργα στο πλαίσιο δύο εξαιρετικά δημιουργικών συνεργασιών για το φθινόπωρο σε μεγάλες κεντρικές σκηνές Αθήνα και Πειραιά. Η πρώτη αφορά παιδικό θέατρο και η δεύτερη –όπου παράλληλα θα σκηνοθετήσω– μουσικοθεατρική παράσταση με συμφωνική ορχήστρα. Μύθοι και θρύλοι μαζί.
