Της Σόνιας Τάνταρου -Κρίγγου*
Στην ταινία της δεκαετίας του ‘40 με τίτλο «Gas Light», που βασίστηκε στο ομώνυμο έργο του Βρετανού θεατρικού συγγραφέα Πάτρικ Χάμιλτον, παρακολουθούμε την απόπειρα ενός συζύγου να οδηγήσει στη τρέλα τη σύζυγό του.
Επιδιώκοντας να κάνει την ίδια να αμφιβάλλει για τα συναισθήματά της και τα όσα αυτή αντιλαμβάνονταν έβαζε αέριο στα φώτα κάνοντας τα, κατ’ αυτό το τρόπο, να τρεμοπαίζουν και εν συνεχεία, όταν η σύζυγός του έλεγε ότι τα φώτα τρεμοπαίζουν, την κατηγορούσε ότι αυτό δεν συμβαίνει και ότι είναι προϊόν της φαντασίας της.
Με τον όρο πλέον «Gaslighting» αποδίδεται η απόπειρα χειραγώγησης ενός ατόμου από οικείο του πρόσωπο με στόχο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της σκέψης του και η αντίληψή του. Με ύπουλο τρόπο το άτομο κακοποιείται ψυχολογικά και χειραγωγείται συναισθηματικά, βιώνοντας αμφισβήτηση για τα συναισθήματα και τη λογική του, αδυναμία να πάρει απλές αποφάσεις, ενώ αισθάνεται αγωνία για τις στιγμές που θα βρεθεί κοντά στο δράστη (gaslighter) και θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο και ανεπαρκή.
Το gaslighting αρκετές φορές είναι δύσκολο να αναγνωριστεί και οι τεχνικές χειραγώγησης ποικίλουν. Κάποιες φορές ο δράστης αρνείται την πραγματικότητα και προσποιείται ότι δεν θυμάται γεγονότα και δικές του συμπεριφορές ενώ άλλοτε είτε υποβαθμίζει ένα θέμα έχοντας ως στόχο να μειώσει την αξία των σκέψεων και απόψεων του θύματος είτε αλλάζει θέμα συζήτησης προκειμένου να ελέγξει την κατάσταση.
Φράσεις όπως :
«Είπα εγώ κάτι τέτοιο ; Ποτέ. Από το μυαλό σου το έβγαλες»,
«Πότε έγινε αυτό; Είσαι λάθος. Μάλλον είναι μόνο στο μυαλό σου», « Σταμάτα επιτέλους να κάνεις σαν τρελή…»
«Μάλλον για άλλη μια φορά δεν τα θυμάσαι καλά…..»,
«Θα χαλάσεις τη σχέση μας για κάτι τόσο ασήμαντο;»
«Η ευαισθησία σου είναι υπερβολική …» « Ούτε πλάκα δεν μπορούμε να κάνουμε, πώς κάνεις έτσι…»,
«Φτάνει, δεν θα το συζητήσουμε άλλο, το κάνεις επίτηδες» είναι μερικές μόνο από αυτές που χρησιμοποιούνται από το θύτη.
Θα πρέπει όμως να επισημανθεί ότι οι προπεριγραφείσες συμπεριφορές και φράσεις για να χαρακτηριστούν τακτική χειραγώγησης/gaslighting θα πρέπει να είναι συνεχείς και σταθερές, να καθορίζουν τη σχέση και να γίνονται συνειδητά και όχι απλώς να συμβαίνουν μια φορά ή να πρόκειται για μια απλή διαφωνία και για το αν θυμόμαστε καλά κάτι ή όχι.
Η στοχευμένη και με πρόθεση κακοποιητική συμπεριφορά όπως το gaslighting διαφοροποιείται από την ασυνείδητη τυχόν τοξική σχέση και εντοπίζεται συχνά, αλλά όχι μόνο, σε περιπτώσεις έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έχουν ως θύματα γυναίκες.
Με τον όρο πλέον «Gaslighting» αποδίδεται η απόπειρα χειραγώγησης ενός ατόμου από οικείο του πρόσωπο με στόχο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της σκέψης του και η αντίληψή του. Με ύπουλο τρόπο το άτομο κακοποιείται ψυχολογικά και χειραγωγείται συναισθηματικά, βιώνοντας αμφισβήτηση για τα συναισθήματα και τη λογική του, αδυναμία να πάρει απλές αποφάσεις, ενώ αισθάνεται αγωνία για τις στιγμές που θα βρεθεί κοντά στο δράστη (gaslighter) και θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο και ανεπαρκή.
Το gaslighting αρκετές φορές είναι δύσκολο να αναγνωριστεί και οι τεχνικές χειραγώγησης ποικίλουν. Κάποιες φορές ο δράστης αρνείται την πραγματικότητα και προσποιείται ότι δεν θυμάται γεγονότα και δικές του συμπεριφορές ενώ άλλοτε είτε υποβαθμίζει ένα θέμα έχοντας ως στόχο να μειώσει την αξία των σκέψεων και απόψεων του θύματος είτε αλλάζει θέμα συζήτησης προκειμένου να ελέγξει την κατάσταση.
Φράσεις όπως :
«Είπα εγώ κάτι τέτοιο ; Ποτέ. Από το μυαλό σου το έβγαλες»,
«Πότε έγινε αυτό; Είσαι λάθος. Μάλλον είναι μόνο στο μυαλό σου», « Σταμάτα επιτέλους να κάνεις σαν τρελή…»
«Μάλλον για άλλη μια φορά δεν τα θυμάσαι καλά…..»,
«Θα χαλάσεις τη σχέση μας για κάτι τόσο ασήμαντο;»
«Η ευαισθησία σου είναι υπερβολική …» « Ούτε πλάκα δεν μπορούμε να κάνουμε, πώς κάνεις έτσι…»,
«Φτάνει, δεν θα το συζητήσουμε άλλο, το κάνεις επίτηδες» είναι μερικές μόνο από αυτές που χρησιμοποιούνται από το θύτη.
Θα πρέπει όμως να επισημανθεί ότι οι προπεριγραφείσες συμπεριφορές και φράσεις για να χαρακτηριστούν τακτική χειραγώγησης/gaslighting θα πρέπει να είναι συνεχείς και σταθερές, να καθορίζουν τη σχέση και να γίνονται συνειδητά και όχι απλώς να συμβαίνουν μια φορά ή να πρόκειται για μια απλή διαφωνία και για το αν θυμόμαστε καλά κάτι ή όχι.
Η στοχευμένη και με πρόθεση κακοποιητική συμπεριφορά όπως το gaslighting διαφοροποιείται από την ασυνείδητη τυχόν τοξική σχέση και εντοπίζεται συχνά, αλλά όχι μόνο, σε περιπτώσεις έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έχουν ως θύματα γυναίκες.
Σύμφωνα με άρθρο που είχε αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ, τα αποτελέσματα έρευνας της τηλεφωνικής γραμμής για την Ενδοοικογενειακή Βία των ΗΠΑ, που διενεργήθηκε το 2014 με τη συμμετοχή 2.500 ενηλίκων γυναικών θυμάτων, είναι ενδεικτικά :
Στην ερώτηση «σας έχει αποκαλέσει σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας τρελή ή σας έχει κατηγορήσει ότι τρελαίνεστε;», το 85,7% των συμμετεχουσών απάντησε καταφατικά.
Στην ερώτηση «πιστεύετε ότι ο σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας έκανε επίτηδες κάποια πράγματα για να σας κάνει να νιώσετε ότι τρελαίνεστε;», το 73,8% απάντησε καταφατικά.
Στην ερώτηση «σας έχει απειλήσει ποτέ ο σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας ότι θα καταγγείλει στις αρχές πως είστε τρελή, για να μην καταφέρετε να αποκτήσετε κάτι που θέλετε ή χρειάζεστε (όπως η κηδεμονία των παιδιών σας ή φαρμακευτική αγωγή);», το 50% των γυναικών επίσης απάντησε καταφατικά.
Το 75% των συμμετεχουσών προκύπτει ότι είχαν υποστεί gaslighting και σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία σε μεγάλο ποσοστό αυτό λειτούργησε αποτρεπτικά στο να ζητήσουν και λάβουν την υποστήριξη που είχαν ανάγκη.
Όταν το φυσιολογικό μας το παρουσιάζουν ως προβληματικό και αμφισβητείται συστηματικά η αντίληψη και τα συναισθήματά μας δεν μένουμε αδρανείς. Υπάρχουν δομές που μπορούν να βοηθήσουν. Το δίκτυο δομών της ΓΓΔΟΠΙΦ για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών είναι πανελλαδικής εμβέλειας και αποτελείται από 14 Συμβουλευτικά Κέντρα που λειτουργούν από το ΚΕΘΙ και βρίσκονται στις έδρες των Περιφερειών της χώρας, 30 Συμβουλευτικά Κέντρα που λειτουργούν από Δήμους και την Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 που λειτουργεί κάθε μέρα, 24 ώρες το 24ωρο, και παρέχουν δωρεάν πληροφόρηση και συμβουλευτική στήριξη. Το πλησιέστερο στο νομό μας Συμβουλευτικό Κέντρο λειτουργεί από το ΚΕΘΙ στην Τρίπολη και τα στοιχεία επικοινωνίας είναι τα κάτωθι:
Διεύθυνση: Πλατεία Νέας Δημοτικής Αγοράς, Ισόγειο 22131 Τρίπολη
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα – Παρασκευή, 08:00-16:00
Τηλέφωνο: 2710 241814
E-mail: tripoli@isotita.gr
*Η Σόνια Τάνταρου – Κρίγγου είναι Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω και κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Σπουδών στη Διακυβέρνηση και τις Δημόσιες Πολιτικές. Είναι Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και έχει πιστοποιηθεί ως Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων.
Διετέλεσε Πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας, φορέα γενικής κυβέρνησης που υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ισότητας και του Εθνικού Συμβουλίου Κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας και συμμετείχε, αντιστοίχως, στις ομάδες εργασίας για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025 και του Εθνικού Σχεδίου Δράσης κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας 2020 -2023.
