Τέσσερις μήνες αφότου ανέλαβε επικεφαλής του ιδρύματος, η γνώριμη από τις δραστήριες θητείες της στο MOMus, τη Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης αλλά κι από τη συνδρομή της στο άνοιγμα της συλλογής του ΕΜΣΤ στο κτίριο Φιξ, ανακοίνωσε τη Δευτέρα 31/10 τους στόχους και το πρόγραμμά της για την ερχόμενη διετία, συνοψίζοντας τις αρχές με τις οποίες θα επιδιώξει να πορευθεί το ίδρυμα στους όρους συμπερίληψη, βιωσιμότητα, κοινωνική διαπερατότητα, δημόσια λογοδοσία, διάκριση, συνέργεια.
Εθνική Πινακοθήκη: οι επόμενες περιοδικές εκθέσεις
«Ως προς τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό θα ενθαρρυνθούν και θα προταχτούν οι ομαδικές, θεματικές εκθέσεις που συγκροτούν ένα κριτικό αφήγημα σε σχέση με το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο παραγωγής και υποδοχής του έργου τέχνης, σε διάλογο με τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης, καθώς και η διατομεακότητα, με την προσέγγιση ζητημάτων μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές εκφάνσεις» σημείωσε κατά τη συνέντευξη τύπου, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη και του υφυπουργού, αρμόδιου για θέματα σύγχρονου πολιτισμού, Νικόλα Γιατρομανωλάκη.
Έτσι, από την άνοιξη έως τα τέλη του 2023 το αφιέρωμα με θέμα το «Αστικό βίωμα» στις δεκαετίες 1950, 1960 και 1970 στις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο, σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, έρχεται να αντιμετωπίσει την πόλη ως εμπειρία, εξετάζοντας την αστικοποίηση, την ανοικοδόμηση και τη μετανάστευση στο πλαίσιο των ραγδαίων αλλαγών που συνέβησαν μεταπολεμικά στην ελληνική κοινωνία. Θα παρουσιαστούν έργα 45-50 Ελλήνων καλλιτεχνών οι οποίοι εκφράστηκαν με ρεαλιστική γραφή και ενδιαφέρθηκαν για μια πιο εξιδανικευμένη απόδοση του τοπίου.
Το 2024, επίσης από την άνοιξη, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα, αλλά και την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία και την εκκίνηση της μετάβασης προς τη δημοκρατία στην Ισπανία, θα εγκαινιαστεί διεθνής έκθεση με θέμα τη «Δημοκρατία» φιλοδοξώντας να τεκμηριώσει τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις της ιστορικής μνήμης και των εικαστικών αναπαραστάσεων στον ευρωπαϊκό νότο. «Σε μια εποχή απειλητικής επανάκαμψης αυταρχικών δυνάμεων στην Ευρώπη και διασάλευσης των δημοκρατικών κεκτημένων, μια έκθεση για το πώς οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τους αγώνες ενάντια σε αυταρχικά καθεστώτα αποκτά πρόσθετη σημασία» υπογράμμισε χαρακτηριστικά.
Εντωμεταξύ, παρατείνεται η αναδρομική του Κωνσταντίνου Παρθένη μέχρι τις αρχές Μαρτίου 2023 και πλαισιώνεται, όπως κάθε έκθεση στο εξής, από δημόσιο πρόγραμμα δράσεων: επιστημονική συνάντηση για την επίδραση του Θεοσοφισμού στις εικαστικές τέχνες (στις 13/1/2023) αλλά και μια θεατρική παράσταση, βασισμένη σε κείμενο του Νίκου Γιοκαρίνη από το 1930, με επίκεντρο τις έριδες γύρω από την καλλιτεχνική στάση του Παρθένη (τον Φεβρουάριο 2023).
Επαναλειτουργούν η συλλογή δυτικοευρωπαϊκής τέχνης και η Γλυπτοθήκη
Η μηχανή της ΕΠΜΑΣ, πάντως, έχει ανεβάσει ήδη στροφές καθώς από τη Δευτέρα έχουμε την ευκαιρία να μπούμε ξανά στην αίθουσα δυτικοευρωπαϊκής τέχνης όπου παρουσιάζονται 47 από τα 1.250 έργα της σχετικής συλλογής. Κατά τι λιγότερα απ’ ότι παλιότερα αλλά με διευρυμένη χρονολογική κάλυψη, όπως σημείωσε η Έφη Αγαθονίκου η οποία είχε την ευθύνη για την επανέκθεσή τους, καθώς ξεκινά από τον 14ο αιώνα (με την Αγία Τριάδα που αποδίδεται στον Μάρκο Βενετσιάνο) και φθάνει έως το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα (με το Σεληνιακό τοπίο του Λούτσιο Φοντάνα, από το 1966). Ανάμεσά τους, φυσικά, φιγουράρουν οι πίνακες του Πικάσο και του Μόντριαν, που είχαν κλαπεί το 2012 και εντοπίστηκαν πριν από έναν χρόνο, και έργα (των Φουζερόν, Λοτ, Πικαμπιά, Μαρκέ) από την περίφημη δωρεά των Γάλλων καλλιτεχνών.
Την προσοχή μας, όμως, διεκδίκησαν και άλλες ηχηρές υπογραφές: η Αγία Μαργαρίτα από το εργαστήριο του Τιντορέτο (το νεότερο απόκτημα της εν λόγω συλλογής), η προσκύνηση των Μάγων του Βερονέζε, ο νεαρός μουσικός (1620-1625) του Τσέκο ντελ Καραβάτζο, η Παναγία με το βρέφος και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή σε τοπίο (τέλη 1620) του Γιαν Μπρύχελ του νεότερου, η προσκύνηση των ποιμένων (1615-6) του Γιόρντανς, ένα υπέροχο μικροσκοπικό τοπίο του Αϊβαζόφσκι (Άνθρωποι σε βράχια, 1898), η Θεραπεία του παραλυτικού (1653), αντίγραφο του Λούκα Τζορντάνο από το ομώνυμο έργο του Ντύρερ, το Καθρέπτισμα μελανοφτιαγμένης (1945) του Βικτόρ Μπρωνέρ.
Μέσα στο 2023, στο ξεκίνημα της διαδρομής περιμένουμε να πάρει τη θέση της και η ελαιογραφία του Σαρλ-Λουί-Λυσιέν Μυλλέρ «30ή Μαρτίου 1814», η οποία απεικονίζει την παραμονή της πτώσης του Παρισιού στις δυνάμεις της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας. Ένα έργο μεγάλων διαστάσεων που προηγουμένως θα συντηρηθεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδή, διαδικασία που θα είναι ανοιχτή στο κοινό.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της προηγούμενης διευθύντριας Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα μόλις επαναλειτούργησε η βιβλιοθήκη και το αρχείο, ενώ στον τρίτο όροφο μας υποδέχτηκε και το νέο εστιατόριο με εξαιρετική πανοραμική θέα από τον Λυκαβηττό έως την Ακρόπολη και τη θάλασσα. Από την Τετάρτη 2 Νοεμβρίου, έπειτα από δύο χρόνια, θα μπορούμε να δώσουμε ραντεβού και στην έκθεση Νεοελληνικής Γλυπτικής (που έχει επιμεληθεί η Τώνια Γιαννουδάκη), στη Γλυπτοθήκη στο Άλσος Στρατού.
Νέα φιλοσοφία για τις μόνιμες συλλογές
«Θα εισέλθουμε σταδιακά σε μια αντίληψη που ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη, και ενθέτει την ιστορική και βιωματική πρόσληψη της τέχνης στη χρονολογική και θεματική παρουσίαση με συγκεκριμένα προγράμματα» αποκάλυψε η Συραγώ Τσιάρα το σκεπτικό της ως προς τις μόνιμες συλλογές. Η παρουσίαση στον τρίτο όροφο του κτιρίου στη Βασιλέως Κωνσταντίνου (που επικεντρώνεται στη σύγχρονη τέχνη) επανασχεδιάζεται, μέσα από το πρόγραμμα Η Συλλογή ως Εργαστήριο, «με άξονα την ιστορία των συναισθημάτων, των ιδεών, των εμπειριών και των στάσεων ζωής», χρονικό ορίζοντα τα τέλη του 2023 και διάθεση να εναλλάσσεται περίπου ανά διετία, ώστε να κεντρίζει το ενδιαφέρον του κοινού. Παράλληλα, στο πλαίσιο της δράσης Ενδιάμεσος χώρος, επιμελητές –από το μουσείο αλλά και ανεξάρτητοι–, θα προσκληθούν να αναπτύξουν τις δικές τους προτάσεις με σημείο εκκίνησης ένα έργο ή μια ιστορία από τη συλλογή και τα αρχεία της ΕΠΜΑΣ.
Εθνική Πινακοθήκη: οι επόμενες περιοδικές εκθέσεις
«Ως προς τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό θα ενθαρρυνθούν και θα προταχτούν οι ομαδικές, θεματικές εκθέσεις που συγκροτούν ένα κριτικό αφήγημα σε σχέση με το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο παραγωγής και υποδοχής του έργου τέχνης, σε διάλογο με τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης, καθώς και η διατομεακότητα, με την προσέγγιση ζητημάτων μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές εκφάνσεις» σημείωσε κατά τη συνέντευξη τύπου, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη και του υφυπουργού, αρμόδιου για θέματα σύγχρονου πολιτισμού, Νικόλα Γιατρομανωλάκη.
Έτσι, από την άνοιξη έως τα τέλη του 2023 το αφιέρωμα με θέμα το «Αστικό βίωμα» στις δεκαετίες 1950, 1960 και 1970 στις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο, σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, έρχεται να αντιμετωπίσει την πόλη ως εμπειρία, εξετάζοντας την αστικοποίηση, την ανοικοδόμηση και τη μετανάστευση στο πλαίσιο των ραγδαίων αλλαγών που συνέβησαν μεταπολεμικά στην ελληνική κοινωνία. Θα παρουσιαστούν έργα 45-50 Ελλήνων καλλιτεχνών οι οποίοι εκφράστηκαν με ρεαλιστική γραφή και ενδιαφέρθηκαν για μια πιο εξιδανικευμένη απόδοση του τοπίου.
Το 2024, επίσης από την άνοιξη, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα, αλλά και την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία και την εκκίνηση της μετάβασης προς τη δημοκρατία στην Ισπανία, θα εγκαινιαστεί διεθνής έκθεση με θέμα τη «Δημοκρατία» φιλοδοξώντας να τεκμηριώσει τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις της ιστορικής μνήμης και των εικαστικών αναπαραστάσεων στον ευρωπαϊκό νότο. «Σε μια εποχή απειλητικής επανάκαμψης αυταρχικών δυνάμεων στην Ευρώπη και διασάλευσης των δημοκρατικών κεκτημένων, μια έκθεση για το πώς οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τους αγώνες ενάντια σε αυταρχικά καθεστώτα αποκτά πρόσθετη σημασία» υπογράμμισε χαρακτηριστικά.
Εντωμεταξύ, παρατείνεται η αναδρομική του Κωνσταντίνου Παρθένη μέχρι τις αρχές Μαρτίου 2023 και πλαισιώνεται, όπως κάθε έκθεση στο εξής, από δημόσιο πρόγραμμα δράσεων: επιστημονική συνάντηση για την επίδραση του Θεοσοφισμού στις εικαστικές τέχνες (στις 13/1/2023) αλλά και μια θεατρική παράσταση, βασισμένη σε κείμενο του Νίκου Γιοκαρίνη από το 1930, με επίκεντρο τις έριδες γύρω από την καλλιτεχνική στάση του Παρθένη (τον Φεβρουάριο 2023).
Επαναλειτουργούν η συλλογή δυτικοευρωπαϊκής τέχνης και η Γλυπτοθήκη
Η μηχανή της ΕΠΜΑΣ, πάντως, έχει ανεβάσει ήδη στροφές καθώς από τη Δευτέρα έχουμε την ευκαιρία να μπούμε ξανά στην αίθουσα δυτικοευρωπαϊκής τέχνης όπου παρουσιάζονται 47 από τα 1.250 έργα της σχετικής συλλογής. Κατά τι λιγότερα απ’ ότι παλιότερα αλλά με διευρυμένη χρονολογική κάλυψη, όπως σημείωσε η Έφη Αγαθονίκου η οποία είχε την ευθύνη για την επανέκθεσή τους, καθώς ξεκινά από τον 14ο αιώνα (με την Αγία Τριάδα που αποδίδεται στον Μάρκο Βενετσιάνο) και φθάνει έως το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα (με το Σεληνιακό τοπίο του Λούτσιο Φοντάνα, από το 1966). Ανάμεσά τους, φυσικά, φιγουράρουν οι πίνακες του Πικάσο και του Μόντριαν, που είχαν κλαπεί το 2012 και εντοπίστηκαν πριν από έναν χρόνο, και έργα (των Φουζερόν, Λοτ, Πικαμπιά, Μαρκέ) από την περίφημη δωρεά των Γάλλων καλλιτεχνών.
Την προσοχή μας, όμως, διεκδίκησαν και άλλες ηχηρές υπογραφές: η Αγία Μαργαρίτα από το εργαστήριο του Τιντορέτο (το νεότερο απόκτημα της εν λόγω συλλογής), η προσκύνηση των Μάγων του Βερονέζε, ο νεαρός μουσικός (1620-1625) του Τσέκο ντελ Καραβάτζο, η Παναγία με το βρέφος και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή σε τοπίο (τέλη 1620) του Γιαν Μπρύχελ του νεότερου, η προσκύνηση των ποιμένων (1615-6) του Γιόρντανς, ένα υπέροχο μικροσκοπικό τοπίο του Αϊβαζόφσκι (Άνθρωποι σε βράχια, 1898), η Θεραπεία του παραλυτικού (1653), αντίγραφο του Λούκα Τζορντάνο από το ομώνυμο έργο του Ντύρερ, το Καθρέπτισμα μελανοφτιαγμένης (1945) του Βικτόρ Μπρωνέρ.
Μέσα στο 2023, στο ξεκίνημα της διαδρομής περιμένουμε να πάρει τη θέση της και η ελαιογραφία του Σαρλ-Λουί-Λυσιέν Μυλλέρ «30ή Μαρτίου 1814», η οποία απεικονίζει την παραμονή της πτώσης του Παρισιού στις δυνάμεις της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας. Ένα έργο μεγάλων διαστάσεων που προηγουμένως θα συντηρηθεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδή, διαδικασία που θα είναι ανοιχτή στο κοινό.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της προηγούμενης διευθύντριας Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα μόλις επαναλειτούργησε η βιβλιοθήκη και το αρχείο, ενώ στον τρίτο όροφο μας υποδέχτηκε και το νέο εστιατόριο με εξαιρετική πανοραμική θέα από τον Λυκαβηττό έως την Ακρόπολη και τη θάλασσα. Από την Τετάρτη 2 Νοεμβρίου, έπειτα από δύο χρόνια, θα μπορούμε να δώσουμε ραντεβού και στην έκθεση Νεοελληνικής Γλυπτικής (που έχει επιμεληθεί η Τώνια Γιαννουδάκη), στη Γλυπτοθήκη στο Άλσος Στρατού.
Νέα φιλοσοφία για τις μόνιμες συλλογές
«Θα εισέλθουμε σταδιακά σε μια αντίληψη που ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη, και ενθέτει την ιστορική και βιωματική πρόσληψη της τέχνης στη χρονολογική και θεματική παρουσίαση με συγκεκριμένα προγράμματα» αποκάλυψε η Συραγώ Τσιάρα το σκεπτικό της ως προς τις μόνιμες συλλογές. Η παρουσίαση στον τρίτο όροφο του κτιρίου στη Βασιλέως Κωνσταντίνου (που επικεντρώνεται στη σύγχρονη τέχνη) επανασχεδιάζεται, μέσα από το πρόγραμμα Η Συλλογή ως Εργαστήριο, «με άξονα την ιστορία των συναισθημάτων, των ιδεών, των εμπειριών και των στάσεων ζωής», χρονικό ορίζοντα τα τέλη του 2023 και διάθεση να εναλλάσσεται περίπου ανά διετία, ώστε να κεντρίζει το ενδιαφέρον του κοινού. Παράλληλα, στο πλαίσιο της δράσης Ενδιάμεσος χώρος, επιμελητές –από το μουσείο αλλά και ανεξάρτητοι–, θα προσκληθούν να αναπτύξουν τις δικές τους προτάσεις με σημείο εκκίνησης ένα έργο ή μια ιστορία από τη συλλογή και τα αρχεία της ΕΠΜΑΣ.
Εκπαιδευτικές δράσεις και τα παραρτήματα της Πινακοθήκης
Αν δεν τις είχατε πάρει είδηση, βάλτε τις στην ατζέντα σας. Από το Σεπτέμβριο, δύο Σάββατα κάθε μήνα πραγματοποιούνται θεματικές ξεναγήσεις στη μόνιμη συλλογή με άξονα το πορτρέτο και την τοπιογραφία. Δράσεις που τον Νοέμβριο επεκτείνονται και στην έκθεση Παρθένη. Με ενδιαφέρον αναμένουμε και τα καλέσματα για παιδιά προσχολικής ηλικίας (από 18 μηνών έως 5 ετών), ενώ σχεδιάζονται και ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για ομάδες προσφύγων.
Η περιήγηση στην ανανεωμένη, πιο εύχρηστη ιστοσελίδα της ΕΠΜΑΣ αναδεικνύει πέρα από την τρέχουσα δραστηριότητα και την παρουσία της ανά την Ελλάδα. Εξειδικευμένες δράσεις, λοιπόν, προβλέπονται και για τα παραρτήματα του φορέα: εκπαιδευτικά προγράμματα στην Σπάρτη και το Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα, επανασχεδιασμός της μόνιμης συλλογής για τον «Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας» στο Ναύπλιο, ενώ στις προτεραιότητες για το παράρτημα της Κέρκυρας ιεραρχείται η αναβάθμιση των κτηριακών υποδομών.
Χρηματοδότηση και η νέα εποχή
Πώς καλύπτονται, όμως, οι αυξημένες ανάγκες του οργανισμού; Η αύξηση των εσόδων αποτελεί ζητούμενο για τη διεύθυνση, με τα υπάρχοντα να καλύπτουν το 80% του εκθεσιακού προγραμματισμού που ανακοινώθηκε. «Έχουμε απόλυτη συναίσθηση ότι η Πινακοθήκη σήμερα δεν έχει καμία σχέση με την Πινακοθήκη η οποία έκλεισε πριν από δώδεκα χρόνια περίπου, για να ξεκινήσει το έργο της αποκατάστασής της. Είναι ένα κτήριο το οποίο έχει πολύ περισσότερες ανάγκες, πολύ περισσότερες απαιτήσεις. Αυτό σημαίνει περισσότερα χρήματα, περισσότερη στήριξη, και αυτό είναι δεδομένο ότι θα υπάρχει. Από την άλλη πλευρά, όχι μόνο το κτήριο, αλλά και οι συλλογές, το έμψυχο δυναμικό της Πινακοθήκης, υπό την καθοδήγηση της Συραγώς, μπορούν να δημιουργήσουν τέτοια γεγονότα που και αυτά με τη σειρά τους να συμβάλουν όχι μόνο στην ανάδειξη και στην εξωστρέφεια της Πινακοθήκης, αλλά και στην ενίσχυση των απαραίτητων πόρων», είπε η Λίνα Μενδώνη.
Για την ώρα ο προϋπολογισμός του Ιδρύματος κινείται στα ίδια επίπεδα. Ωστόσο αναφέρθηκε ότι γίνονται σχετικές συζητήσεις με το Υπουργείο Οικονομικών και, επιπλέον, ότι η Πινακοθήκη μπορεί να προσβλέπει σε έκτακτες επιχορηγήσεις (από το ποσοστό εσόδων που λαμβάνει το ΥΠΠΟΑ από τον Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων), στο νέο ΕΣΠΑ 2021-27, ενώ εξετάζεται η δυνατότητα να ενταχθούν προτάσεις της στο Ταμείο Ανάκαμψης.
«Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα νέο σημείο εκκίνησης» κατέληξε η Συραγώ Τσιάρα. «Η ΕΠΜΑΣ έχει ήδη κατακτήσει καίριους στόχους: είναι δημοφιλής, διαθέτει τις υποδομές για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τις απαιτήσεις της εποχής μας. Αν και υποστελεχωμένη, διαθέτει εξαιρετικό προσωπικό, συνεργάτες και διοίκηση. Έχει πιστούς φίλους και υποστηρικτές. Καιρός να γίνει πιο ευαίσθητη περιβαλλοντικά, πλουραλιστική, ανοιχτή και συμπεριληπτική, να φέρει τις συλλογές και την ιστορία της σε γόνιμο διάλογο με τις σημερινές ανάγκες της κοινωνίας και τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης. Στο μέλλον μπορεί και πρέπει να αυξήσει την επιδραστικότητά της, αναλαμβάνοντας διεθνείς πρωτοβουλίες καλλιτεχνικών δράσεων και συνεργειών πάνω σε ευρύτερα κοινωνικά, θεσμικά και πολιτισμικά ζητήματα, αλλά και συμβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής».
