Το 1922 ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραψε ένα ποίημα. Αλληγορία για την καταστροφή στην Μικρα Ασία.
Ανδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ’ ευκλεώς·
τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες.
Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο Δίαιος κι ο Κριτόλαος.
Όταν θα θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν,
«Τέτοιους βγάζει το έθνος μας» θα λένε για σας.
Έτσι θαυμάσιος θα ’ναι ο έπαινός σας.—
Είναι από τις σπάνιες αναφορές για την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους. Στην επίσημη, σχολική ιστορία, περνάει στα …μουλωχτά… Ήρθαν οι Ρωμαίοι, σα να μην έγινε κανένα κακό, λόγω της πολιτισμικής μας ομοιότητας… έτσι και αλλιώς ο πολιτισμός έγινε Ελληνορωμαϊκός…
Ο Καβάφης δέχεται (αλλά και βάζει το “αν” για τις αποστάσεις) ότι έφταιξαν ο Δίαιος και ο Κριτόλαος. Είναι η άποψη από τα γραπτά του ιστορικού Πολύβιου, που ζούσε τότε , αλλά ήταν με το μέρος των Ρωμαίων κατακτητών (!!!!) και στο στρατοπεδό τους.
Το Άργος και η Αργολίδα είχε προσχωρήσει στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, ήδη 100 χρόνια πριν γίνει η Ρωμαϊκή κατάκτηση. Είχε προσχωρήσει όταν οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στην Σπάρτη (οι βασιλιάδες Άγις και Κλεομένης και ο τύραννος Νάβις) εύρισκαν ομοϊδεάτες ανάμεσα στην φτωχολογιά όλων των Πελοποννησιακών πόλεων. Στην αρχή με την βοήθεια των Μακεδόνων και στο τέλος με την βοήθεια των Ρωμαίων οι ανώτερες τάξεις αντιστάθηκαν σε αυτήν την απειλή. Ήταν φανερό σε αυτές, ότι οι Ρωμαϊκές λεγεώνες θα έφερναν την “ησυχία”, αν ο λαός απαιτούσε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.
Το 166 π.Χ. έγινε το εξής “πατριωτικό”. Στείλαμε 1.000 Πελοποννήσιους όμηρους στην Ρώμη, για να δέσουμε την υποταγή μας… Τυπικά, θα παρέμενε η Συμπολιτεία, αλλά θα κρεμόταν από την τύχη αυτών. Μεταξύ τους και ο Πολύβιος και ο Δίαιος και ο Κριτόλαος. Οι δυο τελευταίοι μετά 17 χρόνια στην αιχμαλωσία γύρισαν και έπαιξαν πολιτικό ρόλο. Ηγήθηκαν της αντιρωμαϊκής μερίδας που είχε απήχηση στην φτωχολογιά. Ο Πολύβιος έμεινε με τους Ρωμαίους.
Ο Κριτόλαος σκοτώθηκε πολεμώντας τους Ρωμαίους. Ο Δίαιος αφού έδωσε την τελευταία ηρωική μαχή έξω από την Κόρινθο, πρόλαβε να πάει στην Μεγαλόπολη, θανάτωσε γυναίκα και παιδιά για να μην πέσουν δούλοι και αυτοκτόνησε. Ο Πολύβιος επέζησε. Βόηθησε τους Ρωμαίους να δώσουν σε κάθε πόλη “τιμοκρατικό πολίτευμα” (=η εξουσία στους πλούσιους) και να δηλώσουν υποταγή στους κατακτητές. Έγραψε και την ιστορία των γεγονότων, που είναι σχεδόν αποκλειστική πηγή.
Την κατάσταση εκείνης της εποχής, που οι φτωχοί ήθελαν μεταρρυθμίσεις και οι πλούσιοι προτιμούσαν την “Ρωμαϊκή παγκοσμιοποίηση”, μας την έχει δώσει και ο Κώστας Βάρναλης με τον περίφημο “Άτταλο τον Γ΄”… τον Έλληνα βασιλιά της Περγάμου που προτίμησε να αφήσει …κληρονομιά το βασίλειό του στους Ρωμαίους και να μην πέσει στα χέρια του λαού.
Το τραγούδι των δούλων, που τους έχουν αγγαρέψει για να στήσουν τη βάση του αγάλματος ενός Ρωμαίου στρατηγού- σωτήρα είναι σαφές:
«Ποιος θα μας σώσει, Ανατολή για Δύση,
Ποιος Έλληνας ή βάρβαρος θεός;
Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει;
για πίσω θα γυρίσει ο παλαιός;
Η αγωνία των δούλων, υποταγμένων στην μοίρα τους και αδύναμων να αντιδράσουν μπροστά στα γεγονότα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την στάση δύο προσώπων του έργου του “Φιλόσοφου” και του “Έλληνα”, που κρατούν την αξιοπρέπειά τους και απαντούν.
«Δε θα μας σώσει Ανατολή για Δύση
μήδ’ Έλληνες ή βάρβαροι θεοί.
Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει,
άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί.»
Στην Πελοπόννησο “οι λαοί” έδωσαν την τελευταία και ηρωική μάχη μπροστά από την Κόρινθο. Ο Δίαιος συγκέντρωσε ένα στρατό από 10.000 φτωχούς και απελευθερωμένους δούλους. Τον παρέταξε ώστε το ένα μέρος του να καλύπτεται από τα τείχη της πόλεως και να μην περικυκλωθεί από το ιππικό των Ρωμαίων και πολέμησαν μέχρις εσχάτων…
Από κει και μετά ήρθαν οι Ρωμαίοι… μας άφησαν τις “Θέρμες”, αυτό τον ψηλό τοίχο με τα τουβλάκια που μας εντυπωσιάζει δίπλα στο Αρχαίο Θέατρο του Άργους… Η Αργολίδα έγινε μια ασήμαντη επαρχία στην απέραντη Ρωμαϊκή επαρχία… το Θέατρο φιλοξενούσε “ναυμαχίες”… κανένας δεν μνημόνευε τους “υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες”.
