Τ’Ανάπλι όπως εγώ το γνώρισα, ήταν πάντα μια πολιτεία που συντηρούσε τη συνύπαρξη του αρχαίου κόσμου με τον χριστιανικό. Εκείνο που θαύμαζα, ήταν η υπέροχη μεταμορφωτική και αναγεννητική δύναμη της ελληνικής παράδοσης που σφυρηλατεί η ελληνική ψυχή. (…)
Όλη η γοητεία του ελληνικού Πάσχα συγκεντρώνεται στις ολονυχτίες της Μεγάλης Εβδομάδας που καταλήγει στην Αναστάσιμη λειτουργία της μαγικής νύχτας του Μεγάλου Σαββάτου. Οι θύμησες αυτές των πρώτων καιρών είναι γεμάτες γλυκύτητα. (…)
Το ξενύχτι της Μεγάλης Πέμπτης, όταν οι μεγάλοι στόλιζαν τον Επιτάφιο, για τα παιδιά ήταν πανηγύρι σωστό. Αυτή τη νύχτα γυρίζαμε στους κήπους να μαζέψουμε βιολέτες για το στολισμό του Επιταφίου.
(Δήμητρα Λαμπροπούλου: Μια ζωή ένα όνειρο, εκδ. Απόπειρα, 2016)
Καθώς οι προετοιμασίες κορυφώνονται σε όλα τα σημεία, τους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους χωριών και πόλεων, για τη στιγμή που θεωρείται κορυφαία όχι μόνο στην εκκλησιαστική παράδοση αλλά και στην ανθρώπινη καθημερινότητα, θρησκευτικοί συμβολισμοί και κοινωνικές αναμορφώσεις δημιουργούν μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα στις σχέσεις και τα συναισθήματα. Και οι σχέσεις αυτές επαναλαμβάνονται στο χρόνο με υπομονετική τακτικότητα ώστε μέσα από συνειδητές ή ασυνείδητες δράσεις, ατομικές ή συλλογικές διαδρομές, να δίνεται η ευκαιρία επαναπροσδιορισμού τους, τακτοποίησής, ανανέωσης. Θαρρεί κανείς πως δίνεται ένα γενικό πρόσταγμα : αναγέννηση!
Πρώτη απόδειξη αυτής της αναγέννησης η ίδια η ανοιξιάτικη φύση που θα συναντήσει με τις εικόνες και τα αρώματά της τους συμβολισμούς του τέλους της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και την αρχή της Μεγάλης Εβδομάδας. Ο μεγάλος συμβολισμός της Αναγέννησης θα ολοκληρωθεί με την Ανάσταση «εκ νεκρών» του Ιησού. Πριν όμως τις κορυφαίες στιγμές της Μ. Εβδομάδας, θα υπάρξει ο πρώτος μεγάλος συμβολισμός της Έγερσης του Λαζάρου. Ο δίκαιος Λάζαρος, φίλος και συνοδοιπόρος του Ιησού θα δοκιμάσει τον τετραήμερο θάνατο, για να απελευθερωθεί από τα δεσμά του με τη θαυματουργή επίκληση του Ιησού: Λάζαρε, δεύρο έξω! Ο πρώτος μεγάλος συμβολισμός είναι γεγονός και γι’αυτό η υμνολογία των ημερών τον περιγράφει στους Αίνους του Όρθρου του Σαββάτου του Λαζάρου ως εξής: «Λάζαρον τεθνεώτα, τετραήμερον ανέστησας εξ Άδου Χριστέ, προ του σου θανάτου, διασείσας του θανάτου το κράτος…».
Η Έγερση του Λαζάρου αποτέλεσε ένα από τα αγαπημένα θέματα της αγιογραφίας, με εξαιρετικά δείγματα σε πολλές χριστιανικές κοινότητες στον κόσμο. Στους θησαυρούς της Ευαγγελίστριας Πρόνοιας Ναυπλίου, φυλάσσεται μια εικόνα που αποτελούσε μέρος από το παλιό δωδεκάορτο του τέμπλου της εκκλησίας. Δεν γνωρίζουμε το έτος αγιογράφησης, όμως υπάρχει επιγραφή με το όνομα του δωρητή: Δια δαπάνης Ιωάννου Κορομύχη. Πρόκειται για μια σπάνια θεματολογικά αγιογράφηση που παρουσιάζει το Λάζαρο με την ενδυμασία του και δεμένα χέρια σε αντίθεση με τη γνωστή εικόνα του Λαζάρου δεμένου «τους πόδας και τας χείρας κειρίαις» (με λευκές υφασμάτινες ταινίες). Ας σημειωθεί η αναβίωση του εθίμου με τα κάλαντα του Λαζάρου και το ζύμωμα των μικρών ψωμιών, τα Λαζαράκια σε όλο και περισσότερες περιοχές της χώρας μας.
Όμως η ανοιξιάτικη αναγέννηση ανανεώνει και ένα ακόμη έκθεμα του εκκλησιαστικού μουσείου της Ευαγγελίστριας, έναν από τους ομορφότερους και παλαιότερους ξυλόγλυπτους επιταφίους που υπάρχουν στην Αργολίδα. Στα χέρια των συντηρητών του Υπουργείου Πολιτισμού, ο επιτάφιος αρχίζει ήδη να αποκαλύπτει τα όμορφα ξυλόγλυπτα μέλη του: τους αγγέλους του, τα κηροπήγια, τους κρίνους και τα αρχαιοελληνικά κολωνάκια του. Χωρίζεται σε δυο μέρη με το κυρίως σώμα του επιταφίου όπου τοποθετείται και το επίσης ξυλόγλυπτο κουβούκλιο με τρεις θόλους που εδράζονται σε ξυλόγλυπτα ιονικού τύπου αρχαιοελληνικά κολωνάκια. Όταν οι εργασίες συντήρησης και ανάδειξης θα έχουν ολοκληρωθεί, θα πρόκειται για ένα μοναδικό έκθεμα του εκκλησιαστικού μουσείου που πιθανόν να έχει κατασκευαστεί στις αρχές του 19ου αιώνα (1800 μ.Χ. περίπου).
Σε όλες τις ορθόδοξες χριστιανικές εκκλησίες η Έγερση του Λαζάρου θα σημάνει την είσοδό μας στο τελευταίο στάδιο αυτής της διαδρομής που είναι η Μεγαλοβδομάδα με τις ανυπέρβλητες υμνολογίες, τις επαναλαμβανόμενες στο χρόνο εικόνες γεμάτες συναίσθημα, συμβολισμούς και βιωματική ένταση, μέχρι τη χαρμόσυνη είδηση της Ανάστασης. Η λαϊκή παράδοση αποτύπωσε αυτά τα χαρακτηριστικά σε κείμενα, εικόνες, τραγούδια, ύμνους και καθημερινές διαθέσεις και εργασίες. Στην επόμενη και τελευταία μας παρουσίαση για το μπαλκόνι τ’ Αναπλιού, θα αντλήσουμε από τους θησαυρούς της Ευαγγελίστριας Πρόνοιας Ναυπλίου, τα τεκμήρια της καταγραφής της πορείας μας στη Μεγάλη Εβδομάδα.
(Γ.Κόνδης)
