Σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα εορτάζουμε την Ανάληψη του Χριστού. Κατά την ημέρα της Αναλήψεως που φέτος πέφτει την Πέμπτη 25 Μαΐου ψέλνεται για τελευταία φορά το «Χριστός Ανέστη» στην Εκκλησία.
Η ημέρα της Αναλήψεως θεωρείται ως η πρώτη του καλοκαιριού και έχει συνδεθεί με το πρώτο μας μπάνιο στη θάλασσα.
Παλιότερα οι πιστοί, ακόμα κι αν δεν κολυμπούσαν κανονικά στη θάλασσα, συνήθιζαν βουτούν έστω τα πόδια τους στο νερό.
Οι λαϊκές οικογένειες θεωρούσαν γούρι του χρόνου να μαζέψουν από τα ρόδινα ακρογιάλια μία πέτρα του βυθού σκεπασμένη με θαλάσσιο βρύο και να τη μεταφέρουν με ευλαβικό θρίαμβο στο σπίτι τους.
Εννοείται πως η κάθοδος στην ακτή γινόταν με όλα τα μεταφορικά μέσα, ακόμη και με αραμπάδες. Τηρώντας το έθιμο φόρτωναν γυναίκες, παιδιά και κατοικίδια, εξασφάλιζαν και τα τρόφιμα της ημέρας.
Πανηγύριζαν όλη την ημέρα, ενώ τα νεότερα μέλη της οικογενείας, κατά προτίμηση τα κορίτσια, έμπαιναν στη θάλασσα μέχρι τα γόνατα και έψαχναν στον βυθό για τη «μαλλιαρή πέτρα». Σε ξένους λαογράφους και ανθρωπολόγους οφείλουμε σημαντικές πληροφορίες για το έθιμο. Όπως το γεγονός ότι τοποθετούσαν τη μαλλιαρή πέτρα σε μπαούλο για να διώχνει τον σκόρο από τα ενδύματα και πίστευαν ότι όσο μαλλιαρή ήταν η πέτρα, τόσο περισσότερο θα πολλαπλασιάζονταν και τα ενδύματα στο μπαούλο.
Άλλες, νεότερες μαρτυρίες ήθελαν την πέτρα να τοποθετείται πίσω από την πόρτα ή σε κάποια γωνιά του σπιτιού για «γούρι», αφού θα έφερνε τύχη και υγεία. Ταυτοχρόνως, η ημέρα της Ανάληψης, συνδεόταν και με το πρώτο θαλασσινό μπάνιο. Η Ανάληψη δεν ήταν μόνον η θρησκευτική αναμνηστική ημέρα της Ανάληψης του Ιησού, αλλά και ημέρα που «αναλείβγονται οι αρρώστιες και τα κακά».
Στις εορταστικές τελετές της Ανάληψης παρατηρούνταν ο συγκερασμός παλαιοτέρων και νεότερων λατρευτικών εθίμων. Κατέβαιναν στη θάλασσα πανηγυρικώς, αρκετοί περπατώντας, έκαναν το πρώτο θαλασσινό μπάνιο τους.
Έπαιρναν νερό από τα σαράντα κύματα και έδιναν αφορμή στους λαογράφους να ανατρέξουν σε παλαιότερες παγανιστικές τελετές. Εντυπωσιασμένος, το 1920 ο Παύλος Νιρβάνας μάς παρέδωσε μια περιγραφή για το τι συνέβαινε τότε: «Καθώς κατέβαινα χθες με το τραμ εις το Φάληρον», έγραφε, «είδα μίαν ανέλπιστην λιτανείαν μέσα εις το κύμα. Γυναίκες, κορίτσια, κοριτσόπουλα, παιδάκια, με τα φουστάνια ανασηκωμένα, με τα πόδια γυμνά, είχαν θαλασσώσει μέχρι του γόνατος κ’ επασπάτευαν εις τα ριχά, κ’ ετριγύριζαν, κ’ επροχωρούσαν, κ’ εξαναγύριζαν κ’ έκαμναν κύκλους, ως να ετελούσαν εκεί μέσα εις τα νερά μίαν μυστικήν και ανεξήγητην ιεροτελεστίαν».
Σαν να «ψάρευαν» οι άνθρωποι την τύχη τους
Η «μαλλιαρή πέτρα» τροφοδοτούσε τις λαϊκές σκέψεις, έδινε χαρά σε όσους συμμετείχαν σ’ αυτή την περίεργη ιεροτελεστία και θεωρούνταν γούρι για το σπίτι. Ένα έθιμο που χανόταν στα βάθη των αιώνων και ίσχυε σε πολλούς ελληνικούς τόπους, ιδιαιτέρως δε σε νησιά των Κυκλάδων. Εκεί όπου τα κορίτσια αναζητούσαν την όμορφη πέτρα «καταπράσινη, γεμάτη μούσκλιο» για να τη φέρουν με χαρά στο σπίτι τους. Όλη η διαδικασία φάνταζε σαν να ψάρευαν στις καθαρές ακόμη ακτές οι γυναίκες, τα κοριτσόπουλα και τα παιδιά την τύχη τους. Εξάλλου, πάντα ο λαός αναζητεί σε ανώτερες δυνάμεις την ευτυχία και τις θετικές προοπτικές για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή την ευτυχία προσπαθούσαν να ανακαλύψουν πασπατεύοντας στα γαλανά νερά, σκύβοντας στο κύμα και ανιχνεύοντας τον αμμόστρωτο βυθό.
Πανηγύριζαν όλη την ημέρα, ενώ τα νεότερα μέλη της οικογενείας, κατά προτίμηση τα κορίτσια, έμπαιναν στη θάλασσα μέχρι τα γόνατα και έψαχναν στον βυθό για τη «μαλλιαρή πέτρα». Σε ξένους λαογράφους και ανθρωπολόγους οφείλουμε σημαντικές πληροφορίες για το έθιμο. Όπως το γεγονός ότι τοποθετούσαν τη μαλλιαρή πέτρα σε μπαούλο για να διώχνει τον σκόρο από τα ενδύματα και πίστευαν ότι όσο μαλλιαρή ήταν η πέτρα, τόσο περισσότερο θα πολλαπλασιάζονταν και τα ενδύματα στο μπαούλο.
Άλλες, νεότερες μαρτυρίες ήθελαν την πέτρα να τοποθετείται πίσω από την πόρτα ή σε κάποια γωνιά του σπιτιού για «γούρι», αφού θα έφερνε τύχη και υγεία. Ταυτοχρόνως, η ημέρα της Ανάληψης, συνδεόταν και με το πρώτο θαλασσινό μπάνιο. Η Ανάληψη δεν ήταν μόνον η θρησκευτική αναμνηστική ημέρα της Ανάληψης του Ιησού, αλλά και ημέρα που «αναλείβγονται οι αρρώστιες και τα κακά».
Στις εορταστικές τελετές της Ανάληψης παρατηρούνταν ο συγκερασμός παλαιοτέρων και νεότερων λατρευτικών εθίμων. Κατέβαιναν στη θάλασσα πανηγυρικώς, αρκετοί περπατώντας, έκαναν το πρώτο θαλασσινό μπάνιο τους.
Έπαιρναν νερό από τα σαράντα κύματα και έδιναν αφορμή στους λαογράφους να ανατρέξουν σε παλαιότερες παγανιστικές τελετές. Εντυπωσιασμένος, το 1920 ο Παύλος Νιρβάνας μάς παρέδωσε μια περιγραφή για το τι συνέβαινε τότε: «Καθώς κατέβαινα χθες με το τραμ εις το Φάληρον», έγραφε, «είδα μίαν ανέλπιστην λιτανείαν μέσα εις το κύμα. Γυναίκες, κορίτσια, κοριτσόπουλα, παιδάκια, με τα φουστάνια ανασηκωμένα, με τα πόδια γυμνά, είχαν θαλασσώσει μέχρι του γόνατος κ’ επασπάτευαν εις τα ριχά, κ’ ετριγύριζαν, κ’ επροχωρούσαν, κ’ εξαναγύριζαν κ’ έκαμναν κύκλους, ως να ετελούσαν εκεί μέσα εις τα νερά μίαν μυστικήν και ανεξήγητην ιεροτελεστίαν».
Σαν να «ψάρευαν» οι άνθρωποι την τύχη τους
Η «μαλλιαρή πέτρα» τροφοδοτούσε τις λαϊκές σκέψεις, έδινε χαρά σε όσους συμμετείχαν σ’ αυτή την περίεργη ιεροτελεστία και θεωρούνταν γούρι για το σπίτι. Ένα έθιμο που χανόταν στα βάθη των αιώνων και ίσχυε σε πολλούς ελληνικούς τόπους, ιδιαιτέρως δε σε νησιά των Κυκλάδων. Εκεί όπου τα κορίτσια αναζητούσαν την όμορφη πέτρα «καταπράσινη, γεμάτη μούσκλιο» για να τη φέρουν με χαρά στο σπίτι τους. Όλη η διαδικασία φάνταζε σαν να ψάρευαν στις καθαρές ακόμη ακτές οι γυναίκες, τα κοριτσόπουλα και τα παιδιά την τύχη τους. Εξάλλου, πάντα ο λαός αναζητεί σε ανώτερες δυνάμεις την ευτυχία και τις θετικές προοπτικές για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή την ευτυχία προσπαθούσαν να ανακαλύψουν πασπατεύοντας στα γαλανά νερά, σκύβοντας στο κύμα και ανιχνεύοντας τον αμμόστρωτο βυθό.
