Τα Γαλλικά στο Ναύπλιο

Του Τόλη Κοϊνη: 

Η ευκαιρία δόθηκε. Μια παρουσίαση βιβλίου με θέμα την ανάπτυξη του Γαλλικού Ινστιτούτου στον Ελλαδικό χώρο. Συγγραφέας ο κ. Νίκος Μανιτάκης, ψυχή της παρουσίασης η κ. Σουζάνα Αργύρη, φιλόλογος στο 2ο Λύκειο της πόλης, ευχαριστούμε τη ΔΚΒ Ναυπλίου ο Παλαμήδης για την φιλοξενία στον χώρο της και τον Σύνδεσμο Φιλολόγων για την οργάνωση και τον Ελληνογαλλικό σύνδεσμο Ναυπλίου.

Ευκαιρία δόθηκε και σε μένα, να σκαλίσω λίγο τη μνήμη, να αφήσω ελεύθερα τα ένστικτα της περιέργειας και να ψάξω για την πορεία αυτής της γλώσσας στα στενά σοκάκια της πόλης μας.

Εκτός από τις προσωπικές μνήμες και εκτιμήσεις της τελευταίας περιόδου… ανέτρεξα σε δυο μνημειώδη βιβλία… μνημειώδη για την αποτύπωση της ιστορικής εξέλιξης της πόλης μας. Την ιστορία του Γυμνασίου, βιβλίου που εκδόθηκε το 1939, από τον τότε Γυμνασιάρχη Ι. Δεμοίρο και τα «Αναπλιώτικα», την ποιητική συλλογή του Αντώνη Λεκκόπουλου – Αναπλιώτη … όπου με τους στίχους του δίνει πολλές και ποικίλες όψεις της ζωής της Αναπλιώτικης μπελ επόκ 1890-1912. Και οι δυο αναγνώσεις γίνονται έχοντας την υποδομή της ανεπανάληπτης «Ναυπλίας» του Λαμπρυνίδη.
Κατ αρχήν να δούμε, εάν υπήρχε Γαλλική παροικία εδώ.

Υπήρχε, μας λέει ο Λαμπρυνίδης από το 1715 μέχρι το 1799 – 1800. Υπήρχαν Γάλλοι έμποροι, μόνιμα εγκατεστημένοι, οι οποίοι είχαν μονοπώλιο το εξαγωγικό εμπόριο της παραγωγής των Οθωμανικών κτημάτων της περιοχής. Όταν ο Μεγάλος Ναπολέοντας ξεκίνησε την προσπάθεια κατάληψης της Αιγύπτου, οι Οθωμανοί τους έδιωξαν. Δεν έμεινε ούτε ίχνος από αυτούς. Μάλλον θα κατοικούσαν εκτός των τειχών της πόλεως ή στον Γιαλό (ΑγιοΝικόλα) ίσως και στην μετέπειτα Πρόνοια.

Από 1800-1821 το εμπόριο αυτό έχει περιέλθει σε χέρια μιας παροικίας Εβραίων που ήρθαν στη θέση των Γάλλων. (Υπενθυμίζω, πως οι Τούρκοι απαγόρευαν την ελεύθερη επαγγελματική εγκατάσταση Ελλήνων στο Ανάπλι).

Με την έναρξη της Επανάστασης έχουμε παρουσία Γάλλων στην περιοχή. Φιλελλήνων και λιγότερο φιλελλήνων…

 
Ναι, από την μια μεριά είχαμε ανθρώπους που ήρθαν και κατατάχθηκαν στο τακτικό κυρίως σώμα του στρατού και πολέμησαν… κορυφαία περίπτωση ο λοχαγός Ρομπέρ… Προς τιμήν του ο μεγάλος προμαχώνας του Παλαμηδιού, πάνω ακριβώς από τα σκαλιά έχει ονομαστεί «προμαχώνας (τάπια) του Ρομπέρ»… ο άνθρωπος αυτός είχε προσπαθήσει να σπάσει τον κλοιό των Τούρκων που πολιορκούσαν την Ακρόπολη των Αθηνών. Τον χτύπησε μια μπάλα κανονιού. Κοπήκαν τα πόδια του. Συνέχισε να μάχεται με το σπαθί. Τον μετέφεραν οι σύντροφοί του βαριά τραυματισμένο και είχε την απίθανη τύχη να πεθάνει μέσα στον Παρθενώνα. Προς τιμήν αυτού του παλικαριού… πήρε το όνομα προμαχώνας του Ρομπέρ.

Ο Σπηλιάδης όμως παρουσιάζει και μια άλλη Γαλλική δραστηριότητα στο επαναστατημένο Ανάπλι. Διάφορους κυβερνητικούς απεσταλμένους στην προσπάθεια να στέψουν κάποιον Γάλλο ευγενή βασιλιά της Ελλάδος… Αποτυχημένες προσπάθειες…

Μετά έχουμε την κάθοδο του στρατάρχη Μαιζών με 12000 γαλλικό στρατό… Την μεγάλη υποδοχή που του επιφυλάχθηκε στο Ναύπλιο. Το γλέντι που στήθηκε προς τιμήν του στην τάπια της Πύλης της Ξηράς (δεν υπάρχει τώρα). Ειδικά, η Αντικαποδιστριακή μερίδα έβλεπε στους Γάλλους αυτούς την σωτηρία τους. Αντίθετα, οι φιλο Καποδιστριακοί θεωρούσαν τους Γάλλους συμμέτοχους στη συνωμοσία που οδήγησε στη δολοφονία του Κυβερνήτη… και ο Γάλλος Πρεσβευτής Ρουέν και ο Γάλλος στρατηγός Ζεράρντ (που ήταν διοικητής του τακτικού Ελληνικού στρατού) κατηγορούνταν για ανάμειξη στον σχεδιασμό και την εκτέλεση της δολοφονίας.

Μιλάμε για το έτος 1832, όπου επικρατούσε αναρχία… Όπου πήγε να γίνει η Εθνοσυνέλευση στην Πρόνοια και όρμησαν οι απλήρωτοι Ρουμελιώτες μισθοφόροι του Κωλέττη και συνέλαβαν τους πιο πλούσιους βουλευτές για να πάρουν λύτρα.

Το τέλος της άτυπης Γαλλοκρατίας στην Αργολίδα έρχεται στις αρχές του Γενάρη του 1833. Λίγες ημέρες πριν από την απόβαση του Βασιλιά Όθωνα και της Αντιβασιλείας αλλά και των 6.000 Βαυαρών στρατιωτών που ερχόντουσαν μαζί τους… Αποχωρούν από το Ναύπλιο τα γαλλικά στρατεύματα και μεταβαίνουν στο Άργος… Όπου με μια ασήμαντη αφορμή ενός καυγά σε κάποια ταβέρνα… οι Γάλλοι σκότωσαν υπέρ τους 200 άμαχους Αργείους.

Η Αντιβασιλεία εγκαθίσταται στο Ναύπλιο και με την άοκνη προσπάθεια του εργασιομανούς Γκεοργκ Λούντβιχ φον Μάουρερ προσπαθεί να εκγερμανίσει την Ελλάδα.

Το 1834 προχωράει στην θεσμοθέτηση των Γυμνασίων ως φορέα Μέσης Εκπαίδευσης. Στο σχετικό βασιλικό διάταγμα – γιατί Βουλή δεν υπήρχε, αλλά ελέω Θεού Μοναρχία – πρώτο ιδρύεται το δικό μας Γυμνάσιο.

Στο πρόγραμμά του προβλέπονται τρεις «ξένες» γλώσσες μια «πεθαμένη» τα Λατινικά και δυο «ζωντανές» τα Γερμανικά και τα Γαλλικά, τις οποίες αναλαμβάνουν να διδάξουν Γερμανοί υπάλληλοι του γραφείου μεταφραστών της Αντιβασιλείας. Για τα Γαλλικά προβλέπονται τρεις ώρες την εβδομάδα μάθημα.

Σε δυο χρόνια μετά… βλέπουμε τα Γαλλικά να εκτοπίζουν τα Γερμανικά, τα οποία συν τω χρόνω, καταργούνται πλήρως από το πρόγραμμα του Γυμνασίου. Τα Γαλλικά διδάσκονται κάθε Δευτέρα – Τετάρτη – Παρασκευή από μία ώρα σε κάθε τάξη, από τον Κ. Πιττακό.

Το 1841-42 αυξάνονται οι ώρες των Γαλλικών Στην τελευταία τάξη το μάθημα γίνεται τετράωρο (στις άλλες παραμένει τρίωρο).

Το 1844-45 αυξάνονται και άλλο οι ώρες των Γαλλικών από 4 στις δυο μικρές τάξεις και από 6 στις δυο μεγάλες, με καθηγητή τον Λ.Μ.Πομερέστο.

Δεν φαίνεται όμως αυτό να ενθουσίαζε ιδιαίτερα τους μαθητές… Έχουν καταγραφεί πολλά επεισόδια… Στη δεκαετία του 1850 αναλαμβάνει καθήκοντα καθηγητή Γαλλικών κάποιος Ιωάννης Λοκ… Ο Δεμοίρος δεν μας λέει την εθνικότητά του. Το βέβαιο είναι από τα επίσημα έγγραφα που έχουν διασωθεί ότι αυτός.

Α) Δεν γνώριζε ούτε λέξη Ελληνικά και δεν μπορούσε να έρθει σε καμία επαφή με τους μαθητές του, μα αποτέλεσμα να παρεξηγιέται συνέχεια μαζί τους.

Β) Ήταν μεγάλης ηλικίας

Γ) Ούτε έβλεπε, ούτε άκουγε καλά και

Δ) Ήταν ιδιαίτερα αυστηρός στην βαθμολογία.

Αποτέλεσμα ήταν να πάρει απόφαση ο Γυμνασιάρχης και να γίνεται το μάθημα των Γαλλικών παρουσία Χωροφύλακα. Στο σχολείο υπηρετούσε σαν επιστάτης ένας παλιός αγωνιστής του 21, ο Κάρναβος, ο οποίος έμπαινε μέσα στην αίθουσα στη διάρκεια του μαθήματος των Γαλλικών και επέβαλε την τάξη…Τελικά και ο Κάρναβος και ο σύλλογος των καθηγητών ζήτησαν από το «Σεβαστόν Υπουργείο» να πάρει από το Ανάπλι τον γέρο Λοκ για να σωθούν και τα γαλλικά και οι μαθητές.

Όμως επεισοδιακά συνέχισε η διδασκαλία των Γαλλικών και στα επόμενα χρόνια. Σκεφθείτε το σκηνικό. Κυριακή στην πλατεία Συντάγματος. Καθηγητής περπατάει έξω από καφενείο, όπου κάθεται μαθητής και φωνάζει προς τον διερχόμενο καθηγητή των γαλλικών του Γυμνασίου, Παύλο Σφόσκη «Κερατά Φραντσέζε, θα σε σκοτώσω, από σένα δεν προβιβάστηκα», ευτυχώς πριν προλάβει να βγάλει το κουμπούρι επενέβησαν διάφοροι θαμώνες και τον συγκράτησαν… Ο μαθητής, Ευθυμιόπουλος, το όνομά του … συνέχισε το επεισόδιο με επίθεση στο σπίτι του καθηγητή, όπου ήταν και ένας άλλος καθηγητής, που τον είχε αφήσει και εκείνος… αλλά, τον αντιμετώπισαν δυναμικά… (μάλλον τις έφαγε).

Τέλος την αγάπη των μαθητών του Γυμνασίου μας για τα Γαλλικά στα τέλη του 19ου αιώνα το αποτυπώνει καλύτερα από όλους ο Αντώνης Αναπλιώτης στο ποίημά του «Τρουά Ζερό».

Γρίτζος, Μετζίτης, Μπιτσαξής.
Σε ένα σχολειό, μαζί και οι τρεις,
Όποτε θα είχαν Γαλλικά,
Θε ναν το σκάζαν τακτικά!
Τους φώναζε ο καθηγητής:
Ω μ-ζ-ανφαν ου-βου-ζ’-αλέ
Και απαντούσανε και οι τρεις
Γρίτζος, Μετζίτης, Μπιτσαξής,
Στον Ιτς καλέ- Ιτς καλέ!
Στον Ιτς Καλέ εκεί ψηλά
Μέσα στις ντάπιες τι καλά,
Να, το σκολειό μας – βουαλά
Να, και η λιακάδα – μασαλά!
Στις εξετάσεις του και οι τρεις
Γρίτζος , Μετζίτης, ΜπιτσαξήςΤ
ρεις «άφωνοι ως ιχθείς»
Στο μάθημα της Γαλλικής
Και η τάξις όλη και «εν χορώ»
Στου Κατελούζου τον καιρό
(Μπράβο παιδιά, Να ..σας χαρώ)
Βαθμό τους έβαζε γερό
Τρουά ζερό.

Βλέπετε η «κοπάνα» και μάλιστα η επιλεκτική σε συγκεκριμένα μαθήματα είναι παμπάλαιη παράδοση στο σχολείο μας, και στην εκπαίδευση γενικότερα. Το μόνο που έχει αλλάξει πως δεν έχουν την ανάγκη να ανέβουν στον Ιτς Καλέ, δλδ. στην Ακροναυπλία για να μην τους δουν… υπάρχουν καλύτερες κρυψώνες…

Αλλά, εάν οι Γρίτζος, Μετζίτης και Μπιτσαξής δεν κατάφερναν να μάθουν λέξη Γαλλικά, υπήρχαν πολλοί Ναυπλιώτες που γνώριζαν καλά γαλλικά… Ο Νικόλαος Σπηλιάδης – ο Πρωθυπουργός του Καποδίστρια και ιστορικός της Επανάστασης – έγραψε, εδώ στο Ναύπλιο, ολόκληρο βιβλίο στα Γαλλικά … για να υπερασπιστεί την πολιτική του Κυβερνήτη… σήμερα, στα Ελληνικά το έχουμε σε μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με τον τίτλο «Αναίρεσις».

Έχουμε την έκδοση στο Ναύπλιο δύο δίγλωσσων εφημερίδων το 1834, της Εποχής και της Εθνικής που έβγαιναν σε δίγλωσση έκδοση (Ελληνικά η μια στήλη, Γαλλικά η άλλη), αλλά και στα υστερότερα χρόνια έχουμε την έκδοση Νομικών κυρίως εντύπων που ήταν και αυτά γραμμένα και στις δύο γλώσσες.

Μετά έχουμε την ιστορία των αδερφών Κωτσάκη.

Και οι δυο νομικοί, και οι δυο εφέτες, ο Δημήτριος, και, ο Νικολάκης, … Ο Αναπλιώτης τους αφιερώνει ένα μακροσκελές ποίημα με τίτλο στα Γαλλικά DEUX HOMMES, DEUX FRERES, DEUX JUGES D’ APPEL! (και επεξηγεί: δύο άνθρωποι, δύο αδέρφια, δύο εφέται). Διαφορετικοί χαρακτήρες. Ο ένας σφιχτός στα οικονομικά, ο άλλος τα χάλαγε όλα, (καρμιριά και σπαταλία) γράφει ο Αναπλιώτης. 

Ο ένας μαζεμένος νοικοκύρης, ο άλλος όλο επίδειξη. Ο πρώτος ο Δημήτριος έδωσε στην πόλη πολλά… 

Αυτός δώρισε τον οβελίσκο των Φιλελλήνων στην παραλία (σχεδιάστηκε στη Γαλλία και αφιερώνεται στους Γάλλους φιλέλληνες) , το καμπαναριό της Παναγίας και το μνημείο του Νικηταρά στα δικαστήρια… Ο άλλος αφού κληρονόμησε τον αδερφό του αποφάσισε να πάει στην Γαλλία… Δυστυχώς, όταν το τρένο διερχόταν από την σήραγγα Σοβάζ, έβγαλε έξω από το παράθυρο το κεφάλι του και το έχασε…

Υπήρχε και η αντίθετη κίνηση, έχουμε την εγκατάσταση στο Ναύπλιο του Γάλλου Αλφρέ Σουλιέ … γεννάρχη της οικογένειας Σουλιέ, που υπάρχει μέχρι σήμερα στο Ναύπλιο και για αυτόν έχει αφιερώσει ποίημα ο Αναπλιώτης.

Ο Δεμοίρος μνημονεύει και μια από τις πρώτες γυναίκες που υπηρέτησαν στην πόλη μας ως καθηγήτριες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ήταν – προπολεμικά – η Φ. Σταυριανοπούλου, καθηγήτρια των Γαλλικών.

 
Μετά τον πόλεμο τα Γαλλικά βρήκαν στο Ανάπλι έναν μεγάλο αντίπαλο, τα Αγγλικά. Από την στιγμή που έγινε η επιλογή στο Γυμνάσιο Αρρένων να διδάσκονται τα Αγγλικά, άρχισαν να παρουσιάζονται τα πρώτα Φροντιστήρια Αγγλικών. Όταν αποδείχτηκε στη πράξη ότι βοηθούσαν στις επαφές στον τουρισμό καλύτερα, άρχισαν να εκτοπίζουν τα Γαλλικά.

Τα Γαλλικά είχαν ως κύριο φορέα εκμάθησής τους όχι πια το σχολείο αλλά το παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου, το οποίο δεν αντιμετωπιζόταν από την τοπική κοινωνία ως φροντιστήριο… αλλά ως ένα είδος σχολείου.

 
Το Γαλλικό Ινστιτούτο λειτουργούσε από προπολεμικά στην Αθήνα. Αντιμετώπιζε τον ανταγωνισμό παρόμοιων ιδρυμάτων από Άγγλους, Γερμανούς και Ιταλούς (στο βιβλίο του κ. Μανιτάκη αναφέρεται παράρτημα του Γερμανικού Ινστιτούτου – μεταπολεμικά έγινε «Γκαίτε»- στο Ναύπλιο).

Το 1949 παραχωρήθηκε με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου το ισόγειο του σημερινού Δημαρχείου με αντάλλαγμα να κάνει το ίδιο το Ινστιτούτο εργασίες αναπαλαίωσης – αναστήλωσης του κτιρίου που ήταν σε πολύ κακή κατάσταση. Έτσι κατέστη δυνατόν να μεταφερθεί στον επάνω όροφο η Φιλαρμονική (μέχρι τότε φιλοξενείτο στο υπερώο του παλιού Δημαρχείου – νυν Γραμματεία Πανεπιστημίου στο μεγάλο δρόμο).

 
Στα εγκαίνιά του ήρθε και ο ίδιος ο τότε Υπουργός Παιδείας (και Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης) Γεώργιος Παπανδρέου. Τα ρεπορτάζ της εποχής αναφέρουν πως είχαν συγκεντρωθεί 400 άτομα (!!!) στο ισόγειο του κτιρίου και άλλα 500(!!!) στην πλατεία Τριών Ναυάρχων. Αν λάβουμε υπόψη μας τον τότε πληθυσμό της πόλεως, πρέπει να ήταν «πάνδημη» συγκέντρωση.

Το κύρος του Γαλλικού Ινστιτούτου ανέβηκε κατακόρυφα στην πόλη μας όταν διορίστηκε ως νεαρός καθηγητής Γαλλικών ο μετέπειτα μεγάλος μας συγγραφέας Φίλιππος Δρακονταειδής, ο Φιλίπ ήταν ένας άνεμος ανανέωσης. Πρωτοδιόριστος μεν, εξαιρετικά δραστήριος δε. Τότε γινόταν στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Γαλλικού Ινστιτούτου (και όχι της Ακαδημίας ή του Υπουργείου Παιδείας) η «έκθεση Σολωμού» με αυθεντικά αντικείμενα και χειρόγραφα του Εθνικού Ποιητή. Η έκθεση αυτή είχε την υποστήριξη και πολλών αριστερών διανοουμένων. Πράγμα που δεν άρεσε για πολιτικούς λόγους στους ντόπιους. Παρ όλα αυτά το Γαλλικό Ινστιτούτο του Ναυπλίου, με πρωτοβουλία του Δρακονταειδή, έφερε εδώ την έκθεση … φιλοξενήθηκε στον χώρο του σημερινού Αναγνωστηρίου της Βιβλιοθήκης… και θεωρήθηκε τρομερά ριζοσπαστικό γεγονός για την περιοχή μας.

Το Γαλλικό Ινστιτούτο συν τω χρόνω έκλεισε το εδώ παράρτημά του, αφού προηγουμένως αντιμετωπιζόταν πλέον ως απλό φροντιστήριο. Είχαν ανοίξει και άλλα κέντρα εκμάθησης της Γαλλικής Γλώσσας, η οποία είχε υποβαθμιστεί ως μια από τις δύο «δεύτερες» ξένες γλώσσες που είχαν στα σχολεία.

 
Αυτή είναι μια μικρή εικόνα της διείσδυσης της Γαλλικής γλώσσας και κουλτούρας στην πόλη μας.