Ο Ναός του Αγι-Ανδρέα στο Παλαμήδι

Του Γιάννη Μακρή:

Όταν οι 'Ελληνες μπήκαν τα ξημερώματα της 30ης Νοεμβρίου 1822 στο Παλαμήδι, αυτοί που είσαν από τα περίχωρα, γνώριζαν εκ παραδόσεως , ότι στο φρούριο , από την εποχή των Ενετών, υπήρχε αρχαίος Ναός στο όνομα του Αγι- Ανδρέα, που η γιορτή του συνέπιπτε με την άλωση, πήραν μαζί τους τον γέροντα Κρανιδιώτη Μανώλη Σκρεπετόν και έψαξαν με προσοχή τα διάφορα μέρη του φρουρίου. 

Εκεί, κοντά στο Φρουραρχείο, υπήρχε ένα μικρό κτίριο, που το χρησιμοποιούσαν για αποθήκη υλικού πολέμου, αλλά που το έκρυβαν ένας μεγάλος σωρός από πέτρινες μπάλες. 

Με προσοχή εξέτασαν τους τοίχους του κτιρίου και ανακάλυψαν ίχνη αρχαίων αγιογραφιών. Ετσι βεβαιώθηκαν ότι η αποθήκη αυτή ήταν ο Ναός που αναζητούσαν. 

Η ύπαρξη του Ναού του Αγια Ανδρέα στο Παλαμήδι από την εποχή των Ενετών, βεβαιούται και από μία Αθηναϊκή παράδοση, γύρο από τον Λεονάρδο Ταρωνίτη. Από την παράδοση αυτή προκύπτει ότι η σύζυγος του Ταρωνίτη, φρουράρχου του Παλαμηδίου στη τελευταία άλωση από τους Τούρκους το 1715, "Με τα φλουριά και με τα παιδιά της κρύφτηκαν στην εκκλησία του Αγια Ανδρέα". 

Αυτό δε ακριβώς υπονοεί και ο αφηγηθείς αυτή την άλωση Μάνθος Ιωάννου με το εξής δίστιχο.: "Μαντάμες έβγαλαν πολλές κι΄αυτόν τον Καστελάνο, ΄πο μέσα από την εκκλησιά, πούταν στο Κάστρο απάνω".

Όταν έγιναν ανασκαφές στον πρόναο του Αγια Αντρέα βρέθηκαν λείψανα οστών και χρυσοκέντητα στολίσματα τα οποία ανήκαν προφανώς σε Ενετούς αξιωματούχους, άγνωστο πότε είχαν ταφεί εκεί, πιθανότατα διαρκούσης της τελευταίας πολιορκίας (1715).