( Η Όλγα Καλύβα, εκ Προαστείου Καρδίτσας, είναι βραβευμένη ποιήτρια και συγγραφέας)
Έχοντας εντοπίσει πολλές φορές το όνομά της ανάμεσα στους βραβευμένους/ες ποιητικών διαγωνισμών, εκτός από την ποιότητα της γραφής της ανακάλυψα και την κοινή μας καταγωγή: είμαστε και οι δύο Καραγκούνες και αυτό ήταν κάτι που αυτόματα με συνέδεσε περισσότερο μαζί της.
Η Όλγα Καλύβα ανοίγει ξανά το σεντούκι της λαογραφίας με περιεχόμενο τη σοφία αιώνων, στη δεύτερη έκδοση της ποιητικής της συλλογής «σοφίας άμητος», εκδόσεις Κέφαλος.
Προάστιο Καρδίτσας-Ναύπλιο, μια διαδικτυακή συζήτηση αρχές Γενάρη 2024.
Πόσο εύκολο είναι να χαθεί η δημοτική μας παράδοση;
Ένας εκ των καθοριστικών παραγόντων που συνθέτουν και προσδιορίζουν την εθνική μας ύπαρξη αποτελεί και η μακραίωνη δημοτική μας παράδοση ως κύριος συνεκτικός δεσμός κι ως μια ασφαλιστική δικλίδα για την πρόοδο της κοινωνίας μας, για τη διατήρηση της ταυτότητάς μας, για το μοίρασμα των αξιών μας. Ο σοφός λαϊκός λόγος της δημώδους ποίησης καθώς και η αδιάσπαστη πολιτισμική κληρονομιά εκείνων των απλών ανθρώπων, του μόχθου και της αγραμματοσύνης, που ασύνειδα «ποιούσαν» Παράδοση και συνειδητά βίωναν Παράδοση δίχως να νοιάζονται χωρίς να ανησυχούν για την οριστέα της έννοια, έχουν ρίζες αρχέγονες διαποτισμένες με στοιχεία της ορθόδοξης πίστης μας, τα οποία μέσω μιας διαρκούς εξέλιξής τους με εξαιρετική προσήλωση και ιδιαίτερο ζήλο στην πιστότητά τους έφτασαν - και με τη συνδρομή τοπικών ερευνητών και λαογράφων καθώς και με τη δύναμη των βαθιά συγκινησιακών συναισθημάτων που διεγείρουν στην ψυχή όλων μας και παρά την πολυπολιτισμική ετερογένεια που μας κατακλύζει και παρά το πνεύμα ασυνέχειας και ρήξης που διαποτίζουν τη σύγχρονη κοινωνία μας - να γίνουν το απαρασάλευτο και θεμελιώδες έρεισμά της. Ο λαϊκός μας πολιτισμός, ο τείνων προς εξαφάνιση, είναι τόσο βαθιά ριζωμένος μέσα μας ως οι δυνατές ρίζες του δένδρου που το στηρίζουν γερά και το βοηθούν να πρασινίσει, να ανθίσει, να καρπίσει… αρκεί το δίχτυ του χωροχρόνου να αδράξει με σεβασμό την ταυτότητα του κάθε τόπου, με βιωματική προσέγγιση και δίχως αποδόμηση και παραχάραξη του τοπικού πολιτισμού του, όσο ακόμα είναι εν ζωή κείνες οι γνήσιες κι αυθεντικές σταθερές των προσώπων που δεν αφήνουν τη γνήσια δημοτική μας παράδοση να χαθεί. Κι αρκεί τούτο το γέννημα της συλλογικής σοφίας, γνώσης κι εμπειρίας του παρελθόντος να αξιοποιηθεί με μια επαναδιαπραγμάτευση κι επανεκκίνηση και μια κριτική αποτίμηση των θετικών κι ενοποιών στοιχείων της παράδοσής μας για έναν εποικοδομητικό επαναπροσδιορισμό διαχρονικών ηθικών αξιών και ποιότητας, ώστε να δοθεί με την ανάδειξή τους μια εξισορροπητική υπόσταση στη διαμάχη παραδοσιακού και σύγχρονου. Εκείνο το μικρό μα με αγνή πρόθεση βήμα προς τα πίσω που σημαίνει ενδοσκόπηση κι ανοίγει το δρόμο για ένα μεγάλο άλμα προς τα μπρος θα κάνει δύσκολο το έργο της απώλειας της δημοτικής μας παράδοσης.
Η ντοπιολαλιά, ως σημείο αναφοράς, ακόμη και ως συνθηματικό, είναι δυνατόν να διαδοθεί στη νέα γενιά και να εκφράζει τα πάντα;
Κάθε ιδιωματική τοπική διάλεκτος με την ιδιάζουσα προφορά της ως γέννημα πολύμορφο της μητρικής μας γλώσσας αφενός μεν δεν επιδιώκει να παραγκωνίσει τη δημοτική εν εξελίξει γλώσσα μας αφετέρου δε δύναται να μην παραμείνει μια απλή ιστορική καταγραφή ή ένα αδιάφορο μουσειακό είδος. Καθώς η ντοπιολαλιά μας αντανακλά ρίζες ελληνικές, απορροφήσεις γλωσσικών επιρροών των κατακτητών λαών, κοινωνικοπολιτισμικές επιδράσεις χρόνων και μεγάλο συναισθηματικό εύρος, διαθέτει τη δυναμική ακόμη και την ηθογραφική να σταθεί όχι απλά συνθηματικά μα και κατά τόπους απενοχοποιημένα πια, δίχως να υποτιμάται ως παρωχημένος λεκτικός τρόπος έκφρασης, χωρίς να αποτελεί γλωσσικό στιγματισμό και να γίνει δηλωτική συναισθημάτων κι έκφρασης της νεολαίας διαδεδομένη από στόμα σε στόμα. Ιδιαίτερα, η καραγκούνικη ντοπιολαλιά διαθέτει επιπλέον και τη δύναμη της αρχαιοελληνικής ρίζας και τη βιωματική της προσέγγιση στα χωριά μας και το σκωπτικό, το πνευματώδες, τη γλαφυρότητα, τη σπιρτάδα του ευφυολογήματος-στοιχεία που ελκύουν τους νέους ∙ γιατί να μη γίνει, λοιπόν, με τον απίστευτο κι αστείρευτο σε γλωσσικές παραλλαγές πλούτο της ο δικός τους ξεχωριστός τρόπος επικοινωνίας κι έκφρασης της ιδιαίτερης καραγκούνικης ιδιοσυγκρασίας τους στην τοπική τους καθημερινότητα έναντι της υιοθέτησης διάφορων άλλων ξενόφερτων γλωσσικών επιλογών; Αρκεί να δοθεί με το σωστό μέτρο σε κάθε ντοπιολαλιά η δέουσα αναγνώριση της αξίας της και η απαραίτητη υποστήριξή της.
Πόσο παρελθόν, ως ήθη και έθιμα, χωράει μέσα σε ένα ήδη αλλοτριωμένο παρόν;
Τω όντι οι κοινωνικοοικονομικοπολιτικές συνθήκες που βιώνουμε συνιστούν ένα αλλοτριωμένο παρόν. Οι θεσμοί που υπονομεύονται, οι αξίες που διαβρώνονται, τα ιδεώδη που φθείρονται, οι αρετές που μυκτηρίζονται σε κενόδοξες και δύσκολες ατραπούς δυσχεραίνουν αναμφίβολα την παρουσία των ηθών και των εθίμων στη σύγχρονη κοσμοθεώρηση της κοινωνίας μας. Η ανανέωση αυτής της προβληματικής ίσως μας απομακρύνει από το εύκολο σκεπτικό του δίπολου της θεοποίησης ή της απόρριψης συλλήβδην της παρουσίας του παρελθόντος στο παρόν. Απαιτείται, λοιπόν, μες στο παρόν τόσο παρελθόν όσο η διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης ως διάσωση του ιστορικού ελληνικού παρελθόντος μας, το σημασιολογικό περιεχόμενο των συμπεριφορών και το σύστημα των αξιών που τα ήθη με τη θεμιτότητά τους και τα έθιμα με την καθολικότητά τους κουβαλούν εδώ και αιώνες με μια ουσιαστική κι όχι εκμοντερνισμένη εκδοχή τους και με έναν καλό εναρμονισμό μάς επιτρέπουν και δύνανται να χωρέσουν σε κάθε παρόντα χρόνο, πρεσβεύοντας κείνες τις αξίες που θα στηθούν ισχυρά οχυρά μέσα στα ερείπια του αήθους και του απάδοντος και του επείσακτου.
Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος που χρησιμοποιείς σε ορισμένα ποιήματα στην ενότητα «Τα της Πόλεως», προσδίδει μουσικότητα ενδεδυμένη την μπέρτα του παρελθόντος. Πόση βυζαντινή χροιά αξιών μπορεί να γεμίσει το κενό των νέων;
Το κενό των νέων ανθρώπων είναι απότοκος άπειρων συνιστωσών και χρήζει ιδιαίτερης μέριμνας και σπουδής αυτογνωσίας μα και ετερογνωσίας. Οι ευρύτερες συντεταγμένες τοποχρονικών πολιτισμικών συστημάτων μονάχα ως επαγωγική μεσολάβηση των ουσιωδών θετικών συστατικών τους δύνανται να λειτουργήσουν, μεταφέροντας στη σημερινή κοσμοθεωρία των νέων τη δυνατότητα της βαθύτερης κατανόησης των πολιτισμικών αξιών τους καθώς και τη συνειδητότητα των κινήτρων της κριτικής πρόσληψής τους, της ουσιαστικής αποτίμησής τους και της βέλτιστης αξιοποίησής τους. Μόνο καθοδηγητική-ως διδαχή παρελθοντικών εμπειριών κι ως μέθοδος αποφυγής λαθών-με πλούσια διδάγματα σε εθνικό και προσωπικό επίπεδο χροιά προσδίδεται και στη βυζαντινή χροιά αξιών με μια αισθητική και τεχνοτροπία που διέπει ευσύνοπτα και οριοθετεί με πιστότητα ό,τι πληροί τα προσλαμβάνοντα κριτήρια.
Στη δεύτερη ενότητα του βιβλίου «Μοιρολόγια και του Κάτω Κόσμου», αφιερωμένα στη μοιρολοήτρα γιαγιά σου, την κυρα-Όλγα, είναι διάχυτη η θρηνητική απόδοση της απώλειας. Μήπως στους καιρούς που ζούμε, θρηνούμε δηλώνοντας παραίτηση ακόμη και από τον εαυτό μας;
Η απώλεια; Η οδύνη; Ο θρήνος; Τα μοιρολόγια! Ένα απόλυτο βύθισμα, ένας ανελέητος καταποντισμός στα «μαύρα» του θανάτου κι ένα κορφολόγημα μαραμένων ανθών συντροφιά στο ατέρμονο ταξίδι μας προς το ποθητό ανέσπερο φως ∙ μια ψυχική ανάταση, μια ανοδική λύτρωση, ένας δυνατός εξαγνισμός και μια απόλυτη κάθαρση που σηματοδοτούσε τη μετάβαση σε μια νέα αρχή… Οι μοιρολοήτρες σαν τη γιαγιά μου ήταν μάνες, γυναίκες, αδερφές που είχαν το Χάρο στο κεφάλι, μα στην ψυχή είχαν τη δύναμη και την πίστη και στη ζωή δεν είχαν την πολυτέλεια της παραίτησης. Στους καιρούς τους τωρινούς κάθε είδους απώλεια μεγιστοποιείται και μας καθηλώνει σε μια άρνηση αγώνα κι αντί ο πόνος κι η θλίψη να γενεί εφαλτήριο μιας καινούριας μέρας μάς σέρνει στην παθητικοποίηση και στην αβουλησία, στην παραίτηση κι από τον ίδιο μας τον εαυτό. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που δε λυγίζουν, που δεν παραιτούνται, που δεν εγκαταλείπουν και σε πείσμα των καιρών χαμογελούν, καταπραΰνουν την οργή τους και μετουσιώνουν τον ανελέητο πόνο και το θρήνο τους σε δημιουργία ιλασμού και έργα αρωγής για τους συνανθρώπους τους.
Στην επόμενη ενότητα «Κλέφτικα-Ιστορικά», η άνοιξη μυρίζει μπαρούτι περικυκλωμένη από Κλέφτες, Αρματολούς και εχθρούς. Αν τότε πολεμούσαν για την πατρίδα, για ποια πράγματα αξίζει πλέον να πολεμήσει κανείς;
Οι εχθροί εξωτερικοί ή εσωτερικοί, επικίνδυνοι ή επίφοβοι πάντα ήταν πολλοί κι ατέλειωτος είν’ κι ο κατάλογος και όσων καλούμαστε να πολεμήσουμε και σήμερα. Και σήμερα ίσως πιότερο από ποτέ αδήριτη φαντάζει η ανάγκη και επιτακτική γίνεται η υποχρέωση όλων μας να πολεμήσουμε τους ορατούς μα κυρίως τους αόρατους ή δυσθεώρητους εχθρούς μας ∙ και πραγματικά αξίζει και οφείλουμε να αγωνιστούμε σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο για τα ιδεώδη μας, για την πατρίδα μας, για την ελευθερία, για την ειρήνη, για τη δικαιοσύνη, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για την Πίστη μας, για τις αξίες μας, για την ποιότητα της ζωής μας, για την πρόοδό μας, για το συνάνθρωπό μας, για τη σωτηρία της ψυχής μας, για τον εαυτό μας… μεγίστη κι αλγεινή η αναμέτρηση με τον εαυτό μας!
Η θρησκευτικότητα τυλιγμένη στους θρύλους και τις Γραφές, ανάβει κερί και φωτίζει του αναγνώστη την καρδιά, στην ενότητα «Του Χριστού και της Παναγιάς και των Αγίων». Αν ο Θεός είναι ένας, έστω και αν έχει διαφορετικά ονόματα, πόσο μπορεί να ζεστάνει σήμερα τον άνθρωπο;
Σε τούτο τον παγερό κόσμο που η ανθρωπιά κι η ενσυναίσθηση, η εντιμότητα κι η ευγένεια, ο σεβασμός κι η εκτίμηση τείνουν να εκλείψουν, σε τούτο τον αδιάφορο κόσμο που η ασυδοσία κι η αισχροκέρδεια, η ιδιοτέλεια κι η ανηθικότητα, ο καιροσκοπισμός και η κομπορρημοσύνη γίνονται καθημερινό βίωμα, σε τούτο τον κόσμο του υλικού ευδαιμονισμού και της απατηλής ευτυχίας μονάχα η πίστη στον αληθινό εαυτό μας και σε μια ανώτερη δύναμη, στο Θεό του καθενός, απομένει σε κάθε άνθρωπο, για να ζεστάνει την προσωπική του παγωνιά. Για μένα, όπως και για κάθε Χριστιανό Ορθόδοξο, η εσώτερη ανάγκη της ανύψωσης και της τελειότητας ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του Χριστού και Σωτήρα ημών, που αποτελεί την έσχατη ελπίδα μας, τη μέγιστη δύναμή μας και την καθ’ ολοκληρίαν παρηγοριά μας μαζί με την Παναγιά και τους Αγίους μας.
Καρδιοχτύπια και κρυφοί έρωτες ανοίγουν τα χαρτιά τους στα 5 ποιήματα της ενότητας «Της αγάπης». Πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος που αγαπάμε στην εποχή μας;
Η αγάπη, το ύψιστο των συναισθημάτων, η μέγιστη αρετή, η μέγιστη αρχή, η μέγιστη έμπνευση είναι ο μοναδικός άσβεστος φάρος στην καταχνιά της ανθρώπινης ψυχήςκι αυτή καθ’ αυτή παραμένει καθάρια κι απόλυτη. Εκείνος ο τρόπος, όμως, σύμφωνα με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αποδεχόμαστε τις συναισθηματικές διαπροσωπικές προσεγγίσεις και κυρίως ο τρόπος που αγαπάμε, βιώνουμε κι εκφράζουμε την αγάπη μας εξαρτάται από το χαρακτήρα και τις πεποιθήσεις του καθενός μας, από τα οικογενειακά του πρότυπα και από τα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής μας και δεν αυτοπροσδιορίζεται πια, μα ετεροπροσδιορίζεται από αυτή. Έτσι, και σήμερα η αγάπη έγινε καχύποπτη και δύσπιστη, γρήγορη και επιφανειακή, κακοποιητική και αγχωτική, ιδιοτελής και ανταγωνιστική, ζηλόφθονη κι αρρωστημένη, όπως και η εποχή μας… μα η αγάπη είναι πάντα εκεί. Προϋποθέτει, όμως, την άρνηση της οίησης και την εσωτερική ταπεινότητα και πληρότητά μας. Χωρίς αληθινή αγάπη πώς θα ανθίσουμε; Δίχως αληθινή αγάπη δε θάλλει η ψυχή!
Βάσει εθιμικών δειγμάτων του χωριού σου, ακολουθούν «Τα νυφιάτικα», (του γάμου) στο βιβλίο. Κάποιος αμύητος σε αυτά, μπορεί να απορήσει με όσα προηγούνταν του μυστηρίου. Ανεξαρτήτως φύλου, πόσο μπορεί σήμερα μια γαμήλια τελετή, με όποιον νομικό όρο και αν αυτή εκφραστεί, να αποτελέσει μια σταθερά στη ζωή;
Το πρότερον, το ύστερον μα και το καθ’ αυτό μυστήριο του γάμου παραδοσιακά ήταν μια σοβαρή επιτέλεση αλληλεπίδρασης και κοινωνικής λειτουργίας βάσει του ενιαίου εθιμικού συστήματος έκφρασης κι αντίληψης του κόσμου των Καραγκούνηδων κι αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο στη δημιουργία της οικογένειάς τους. Σήμερα ο τρόπος διεξαγωγής μιας γαμήλιας τελετής, όπως κι αν αυτή ορίζεται, έχει αλλάξει κι ίσως γίνεται πια και για διαφορετικούς λόγους. Τα στέφανα του γάμου που παλιότερα κρατούσαν το ζευγάρι εσαεί ενωμένο και την οικογένεια δεμένη ή δεν έχουν πια αυτή την για άλλους ευλογημένη δύναμη και την για άλλους κοινωνική ισχύ ή δεν υπάρχουν καν. Ανεξαρτήτως, όμως, εποχής και τόπου και φύλου είναι ευλογοφανές πως, εάν λείπει ο γνήσιος αλληλοσεβασμός και το συναίσθημα της ειλικρινούς κι αδιαπραγμάτευτης αγάπης που εν τέλει ενώνει τους ανθρώπους, καμιά γαμήλια τελετή όσο εντυπωσιακή κι όσο πλούσια και να είναι δε δύναται να αποτελέσει σταθερά στη ζωή των ανθρώπων.
Ο καραγκούνικος γάμος ως μέσο ψυχαγωγίας, έκφρασης κι επικοινωνίας με την υπέρβαση της ατομικότητας που πετύχαινε και με τα συναισθήματα της μέθεξης που προκαλούσε επιτελούνταν πάντα με την απαιτούμενη γαμήλια τελετουργία του ως μια ευρύτερη πραγματικότητα της ενότητας της κοινότητας. Κάποια από τα στοιχεία του παραμένουν αναλλοίωτα ακόμα στα χωριά μας ως εθιμοτυπικό κατ’ επιλογήν του νοικοκύρη και κάποια έχουν εκμοντερνιστεί. Σε μια σύγχρονη νύφη της πόλης ή άλλου τόπου ή άλλης χώρας πιθανόν ο κλασικός καραγκούνικος γάμος να φάνταζε «αλλοιωμένος», αναχρονιστικός και «παλιακός», αλλά μόνο στην περίπτωση που δε θα επιθυμούσε να μάθει τα παραδοσιακά του στοιχεία και που δε θα ενδιαφερόταν να τα αποσυμβολίσει ή αν μη τι άλλο να τα σεβαστεί. Είναι απολύτως σεβαστή, βέβαια, από έναν άνθρωπο και δη νύφη η εκτός τόπου και χρόνου δυσκολία της να αντιληφθεί και να δεχθεί τα παραδοσιακά γαμήλια τελετουργικά κι έθιμα. Ωστόσο, στην πράξη αποδεικνύεται καλώς ή κακώς αποδεχτή η συνύπαρξη αντιθετικών προσανατολισμών (ευρωπαϊκού και ρωμαίικου) ως προς την τέλεση τέτοιας μορφής παραδοσιακών γάμων με σύγχρονα στοιχεία και προσωπικές πινελιές. Η αισθητική και η βούληση του κάθε ζευγαριού προφανώς και δρομολογεί τις επιλογές στην τέλεση του γάμου του.
Γύρω από ένα τραπέζι, τα ποιήματα «Της τάβλας», κερνούν τον αναγνώστη στιγμές αναπόλησης και ενδοσκόπησης. Μου άρεσε «Το κάλεσμα», όπου ένας άγγελος κατεβαίνει και θρονιάζεται ομοτράπεζος. Πιστεύεις ότι υπάρχουν άγγελοι που κυκλοφορούν ανάμεσά μας; Προσωπικά, θεωρώ πως ναι.
Κι εγώ πιστεύω πως υπάρχουν Άγγελοι που ζουν ανάμεσά μας, που μας καθοδηγούν, που μας βοηθούν στις δύσκολες στιγμές μας, που μας προστατεύουν από το κακό, που νιώθουμε το ανεπαίσθητο άγγιγμά τους και αισθανόμαστε τη θετική αύρα τους και που είναι παρόντες στις επικλήσεις και στις παρακλήσεις μας. Μα συνάμα θεωρώ πως και τα μικρά παιδιά με την αγνότητα και την αθωότητα της ψυχής τους είναι αγγελούδια ∙ υπάρχουν και καλοί άνθρωποι-άγγελοι στη ζωή μας που αδιαλείπτως μας φροντίζουν, μας προσέχουν, μας συμβουλεύουν και μας αγαπούν ανιδιοτελώς και δίχως ανταλλάγματα ∙ δυστυχώς αυτοί δεν έχουν πάντα την αμέριστη προσοχή μας κι ούτε δέχονται πάντοτε την εγκάρδια ευγνωμοσύνη μας. Κι όμως παραμένουν σιμά μας! Μα γι’ αυτό δεν είναι οι δικοί μας «άγγελοι»;
Οι δεκαετίες του ’50 και του ’60, που έφευγε το εργατικό δυναμικό της Ελλάδας στα ξένα, αποτυπώνονται με πίκρα στην ενότητα «Της ξενιτιάς». Ειδικά το ποίημα «Η αναγνώριση», μου θύμισε εκείνη του Οδυσσέα και της Πηνελόπης «δια σημάτων», στη ραψωδία Ψ. Ευτυχώς που σήμερα υπάρχει η τεχνολογία και έτσι η επικοινωνία είναι ευκολότερη.
Είναι καταφανές ότι η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και η εξελικτική πορεία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης βοήθησαν στην επίτευξη μιας γρηγορότερης κι ευκολότερης επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων όλης της γης. Ωστόσο, λείπει η αφιέρωση πολύτιμου χρόνου στον άλλο, η αμεσότητα της διαπροσωπικής σχέσης, η προτεραιότητα στον άνθρωπο και στον καημό του, η συνύπαρξη της παρέας… και η «αναγνώριση» της οντότητας και της προσωπικότητας του συνανθρώπου μας, καθώς τα «σημάδια» της είναι πολλές φορές είτε κίβδηλα είτε δυσδιάκριτα είτε ανύπαρκτα.
Δεν ξέρω αν οι σημερινές μητέρες νανουρίζουν ακόμη τα μωρά, αλλά σίγουρα μπορούν να δανειστούν κάποιο από τα 6 ποιήματα της ενότητας «Νανουρίσματα-Ταχταρίσματα». Βέβαια μπορεί κάποιος ιντερνετικά να νανουρίσει ένα βρέφος. Όμως είναι η φωνή η μητρική που θα κάνει μόνιμες εγκεφαλικές εγχαράξεις.
Είναι αδιανόητο για μένα να καταργηθεί ή να αντικατασταθεί από το διαδίκτυο η μητρική αγκαλιά, το μητρικό χάδι κι η μητρική φωνή! Της μάνας μας η αγκαλιά μάς ζέστανε, της μάνας μας το χάδι μάς γέμισε στοργή κι αγάπη, της μάνας μας τα λόγια μάς γαλούχησαν και της μάνας τα νανουρίσματα με την ακόμη κι «άφωνη» φωνή της θα εγχαράξουν στη μνήμη όλων μας το πρωταπαύγασμα της ύπαρξής μας.
Πάντως ακόμη και τώρα, η ανάγκη των κοριτσιών να πιστεύουν σε «Στοιχειά-Νεράιδες» που αποτελεί την τελευταία ενότητα του βιβλίου, υφίσταται ως μια σύνδεση του φανταστικού με το πραγματικό για να μπορέσουν να το κατανοήσουν. Πόση ανάγκη υπάρχει για παραμύθι ή ακόμη και παραμύθιασμα για να συνδεθούμε με την πραγματικότητα;
Είναι σκληρή κι αδυσώπητη ενίοτε η πραγματικότητα. Κι έτσι πολλοί από τους ανθρώπους αρέσκονται στο γλυκό και πλάνο παραμύθιασμα ως μια πρόσκαιρη φυγή από τον τρόμο του καθημερινού παραλογισμού που τους κατακρημνίζει, συναινώντας σε ένα απατηλό όνειρο-θωράκιση , σε ένα ψέμα-ασπίδα προστασίας από τη θλίψη και από το δυνατό φόβο της στυγνής πραγματικότητας. Αυτό το παραμύθιασμα, όμως, δεν αφήνει καθόλου περιθώρια αυτοβελτίωσης στον άνθρωπο, είναι αποκοίμισμα του λαού, σε βαθύ ύπνο τον εναποθέτει απαλά και τον βολεύει στη ραθυμία και στην απραξία. Εν αντιθέσει, το παραμύθι, ο μύθος, η αλληγορία, η λαϊκή διήγηση, το ποίημα, η λέξη, η ιδέα είναι ξεκάθαρα, αφυπνίζουν τον άνθρωπο, κρατούνε ζωντανή εναγωνίως την ελπίδα του κι είναι απαραίτητοι και άρρηκτοι συνδετικοί κρίκοι με την πραγματικότητα. Μήπως ήρθε πια κείνος ο καιρός να αγαπήσουμε την κάθαρση του παραμυθιού και χωρίς κανένα δισταγμό πια να ρίξουμε ανεπιστρεπτί στον Καιάδα τη δολιότητα του παραμυθιάσματος;
Θα ήθελα να κλείσουμε αυτή τη συνέντευξη δίνοντας μας πληροφορίες για το Σωματείο Διάσωσης και Διάδοσης του Καραγκούνικου Λαϊκού Πολιτισμού «Η Ψηφίδα» Προαστίου Καρδίτσας του οποίου είσαι μέλος.
Η «Ψηφίδα» είναι ένα νεοσύστατο Σωματείο Διάσωσης και Διάδοσης του Λαϊκού Καραγκούνικου Πολιτισμού-του οποίου έχω την τιμή και τη χαρά να αποτελώ ιδρυτικό μα και συνάμα επίτιμο μέλος-και το οποίο ακουμπάει σε δυο βασικούς πυλώνες συνίδρυσης: του Παλαμά και των περιχώρων του και του Προαστίου και των Σελλανίτικων Κοινοτήτων του με πρωτεργάτες τους λάτρεις της Παράδοσής μας, τον κ. Γ. Μαγαλιό και τον κ. Ν. Φίλο αντιστοίχως. Έμβλημα του σωματείου αλλά και της παρούσας σύμπραξης αποτελεί ο συγκερασμός δυο συμβόλων: του εξ αριστερών άσπρου σταυρού, βασικού κεντητού μοτίβου, που υπήρχε στα νυφικά μανίκια της καραγκούνικης ενδυμασίας του Παλαμά και της εκ δεξιών κόκκινης «περιστέρας» των νυφικών μανικιών της Σελλανίτικης Καραγκούνικης φορεσιάς, του εξαιρετικού αυτού κόκκινου συμβόλου το περίγραμμα και το εσωτερικό του οποίου «ψήδωναν» - «ψηφίδωναν» - εξού και το όνομα του σωματείου - βελονιά βελονιά και ψηφίδα ψηφίδα με το άξιο χέρι τους οι Καραγκούνες μας. Απώτερος σκοπός της «Ψηφίδας» είναι τόσο η ενδελεχής έρευνα και η σωστά ολοκληρωμένη καταγραφή, η διάσωση κι η διάδοση μέσω ημερίδων, διαδραστικών δράσεων, επικοινωνιακής αλληλεπίδρασης και συνεργασίας με τα σχολεία, παραστάσεων όσο και η ανάδειξη της καραγκούνικης παράδοσής μας με μια εξαιρετικά διακριτική αναζωπύρωση της φλόγας της και με την εξωστρέφεια ως βασικό έναυσμα του επαναπροσδιορισμού των χαμένων εθίμων της και της πιστής τοποχρονικά επανατοποθέτησης και τέλεσης όσων εξ αυτών έχουν διασωθεί και τελούνται ακόμα και σήμερα από νέους ανθρώπους-μέλη του σωματείου με μοναδικό γνώμονα το μεράκι και την αγάπη τους για την παράδοση.
Κυρία Ντηλιά, σας ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας.
Μετά από τον χειμαρρώδη λόγο της, ένα ποίημα γεννήθηκε και της το αφιερώνω.
ΕΝΑ ΧΩΡΑΦΙ ΛΕΞΕΙΣ
Στο χωράφι της Όλγας,
με σύμφωνα και φωνήεντα σπαρμένο,
ανακυκλώνονται παρελθόν, παρόν και μέλλον
όχι με αυτή τη σειρά απαραιτήτως.
Όργωμα, σπορά, πότισμα, συγκομιδή
σε κάθε στρέμμα γίνονται με περισσή φροντίδα,
καθώς στον κόσμο οι λέξεις
πρέπει να φτάσουν ώριμες προς άμεση χρήση.
Αν έχει και κάτι άλλο ή ίδια να προσφέρει
είναι μετέπειτα η σύνταξη τους σε κείμενα,
άλλοτε ποιητικά, άλλοτε διηγημάτων
ύστερα από εντατική μονοκαλλιέργεια των συλλαβών
για να καρπίσουν πρώτα στους αγρούς του μυαλού της.
Απαλλαγμένα από ζιζάνια
τα προϊόντα του μόχθου της μεγαλώνουν
με τη βεβαιότητα ότι στον μικρόκοσμο του καθενός
θα έχει αντίκρισμα η γραφή της,
ίσως μεγαλύτερο από ότι και η ίδια προσδοκούσε.
Η Γκέλη Ντηλιά είναι ποιήτρια και συγγραφέας.
