Δημήτριος Μουζάκης: Η ποίηση είναι ο Δούρειος Ίππος κάθε μάχης που κράτησε πολύ

Της Γκέλης Ντηλιά

Ο νέος διευθυντής του ιστορικούΔιαδικτυακού Λογοτεχνικού Περιοδικού «Ποιείν» είναι γνωστός στους ποιητικούς κύκλους και ειδικά στους μυημένους της ποίησης. Μέσα στο 2024 παρουσιάζει στο κοινό μία ποιητική συλλογή και μία συλλογή σύντομων διηγημάτων.

Η ποιητική συλλογή, με τίτλο «Ταραήλ», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg και η συλλογή διηγημάτων, με τίτλο «Συστηματική Βιομυθολογία», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΩ. Με τα βιβλία αυτά ο δημιουργός φθάνει στις επτά εκδοτικές απόπειρες.

Μια συζήτηση στο Ναύπλιο με την ποίηση να μας ενώνει αμφότερους, με λέξεις πολυτονικές δικές του και μονοτονικές δικές μου, αλλά καθόλου μονότονη.

Θυμάσαι τι προκάλεσε την πρώτη σου έμπνευση;

Θυμάμαι το ενδεικτικό μου στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου, στο πρώτο τρίμηνο μάλιστα. Γράφει στα σχόλια η δασκάλα μου, Φερεάνθη Γαλιατσάτου: «ειδικά στο γλωσσικό μάθημα, η πρόοδός του είναι μεγάλη. Εκφράζεται με άνεση, συνέχεια και ακρίβεια!». Η πρώτη μου έμπνευση δεν είχε θέμα, ήταν μια γοητευτική ισχύςμέσα μου που περικύκλωνε και έπαλλε τη γλώσσα. Ίσως κατάγεται εκ του σαγηνευτικού τραγουδίσματος του Ερωτόκριτου από την Κωνσταντίνα Μπιχάκη, προγιαγιά μου, την οποία δε γνώρισα ποτέ. Ίσως κατάγεται από τον αισθαντικό διδακτισμό του παππού μου, Γρηγορίου Γιαννακίδη, τον οποίο επίσης δε γνώρισα. Ίσως η έμπνευσή μου είναι μια σωματική μου ανάγκη να μιλήσω για πρόσωπα και πράγματα που δε γνωρίζω.

Από τι υλικά φτιάχνεις τους στίχους σου;

Γράφω ακούγοντας τα φλύαρα, γιομάτα αυθεντία, σόλο του RitchieBlackmore, κοιτάζοντας το βλέμμα του ChristopherLee στα παλιά φιλμ της Hammer, περπατώντας στο λιμάνι του Γαυρίου της Άνδρου, ανεβαίνοντας την οδό Γεροκωστοπούλου στην Πάτρα, πίνοντας καφέ στην πλατεία του Ρέντη, χαζεύοντας τις πινακίδες του θρυλικού κινηματογράφου «Αλεξάνδρα» στην Καλλιθέα, ανασαίνοντας την εκφορά της λέξεως «μπέσα» από τον πατέρα μου, Γεώργιο Μουζάκη, ατενίζοντας το ψυχικό σθένος της μητέρας μου, Ελισάβετ Μουζάκη, χειροκροτώντας τη φιλοσοφία του Ριχάρδου Δώκινς, γονατίζοντας στο χαλί για να παίξω με τις κόρες μου, εσωγλωσσεύοντας ό,τι είμαι, ό,τι σκέφτομαι κι ό,τι αγάπησα.

Τι σημαίνει ο τίτλος«Ταραήλ»;

Στην ποντιακή διάλεκτο, «ταραήλ», εκ του «ταράσσω τον ήλιο», είναι το ουράνιο τόξο. Ο τίτλος του βιβλίου καρφιτσώθηκε μέσα μου όταν η γυναίκα μου μου ζήτησε να ακούσω το τραγούδι «εσύ είσαι αστρογέννητος» του Χρύσανθου Θεοδωρίδη, στο οποίο ανήκουν οι στίχοι:

εσύ είσαι αστρογέννητος,

και φεγγαρολουσμέντσα,

εσύ έεις τη χρα τη ταραήλ’,

ήλôνζωγραφισμέντσα...

ήτοι, χαλαρώςμεταγεγραμμένοι

εσένα σε γέννησαν τ’ αστέρια

και σ’ έλουσε το φεγγάρι

εσύ έχεις τα χρώματα του ουράνιου τόξου

ηλιοζωγραφισμένη

Το ποίημα «Περίπατος» ολοκληρώνεται με τους στίχους«Θα σου μιλήσω με λόγια απλά και καθημερινά/για μιαν αλήθεια πίσω/από όλη τη ζωή που σε τυλίγει γλυκά/δεν υπάρχει τίποτα που να μην/μπορεί να σε σκοτώσει».Πόσο εύκολο είναι να γράφεις με λόγια απλά για πράγματα που είναι σύνθετα;

Θελκτικά στιχοτοποθετήσεως είναι τα απλά πράγματα που δε συνειδητοποιούμε σε όλο τους το βάθος. Ένας άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει πέφτοντας από τον έκτο όροφο μιας πολυκατοικίας ή να χάσει τη ζωή του πίνοντας ένα ποτήρι νερό, όχι από πνιγμό, από υδροτοξίκωση. Αμφιβάλλω αν στην καθημερινότητά μας συνειδητοποιούμε την ταυτόχρονη ευρωστία και ευθραυστότητα της ζωής. Αν η διαπίστωση ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορεί να σε σκοτώσει είναι ποίημα, γράφτηκε εύκολα, συνειδητοποιήθηκε δύσκολα, εκφράστηκε με λόγια απλά.

Τα ποιήματά σου είναι δέντρα ή πουλιά;

Αυτές τις ερωτήσεις τις αντιμετωπίζει συνήθως κανείς φέρνοντας μια τρίτη επιλογή στο τραπέζι. Τα ποιήματά μου, λοιπόν, είναι οι απόπειρες μιας ρίζας που φύτεψα προ καιρού:

πέρασα τη ζωή μου ζυγίζοντας λέξεις που/οι άνθρωποι δεν εννοούν

(Βαβυλώνα, Ποιήματα των φίλων, 2013)

Τα ποιήματά μου είναι απόπειρες δένδρου.

Βολτάροντας στο «Βαβέλ» και φτάνοντας στους τελευταίους στίχους, «Ούτε για το φως δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε/το ίδιο ηλιοβασίλεμα μας αλληλοσπαράσσει»εύλογα με κάνει να σκέφτομαιαυτό που λένε,πως όσοι άνθρωποι υπάρχουν, τόσες είναι και οι γνώμες που διατυπώνονται.Μήπως τελικά αρκεί ένας στίχος για να συγκλίνουν κάπου όλες οι αντιγνωμίες;

Απολύτως. Το θέμα είναι ποιος θα τον γράψει. Η εποχή που εκατοντάδες χιλιάδες Γάλλοι περνούσαν από την οικία του Ουγκώ για να του ευχηθούν, παρήλθε. Η ποίηση κατέστη ασήμαντη παραδοξογραφία, οι λειτουργοί της, υπεύθυνοι μάρκετινγκ του μπουγαδόνερού τους.

Αν «Οι γυναίκες ερωτεύονται ό,τι θαυμάζουν./Οι άντρες ό,τι ποθούν.»στοχωρίς περιστροφές «Εκσπερματώσεις ηφαιστείων»,γεννιέται η απορία αν θα μπορούσε να συμβεί το αντίθετο, δηλαδή οι γυναίκες να ποθούν και οι άντρες να θαυμάζουν προκειμένου να ερωτευτούν.

Ωραία ερώτηση. Όχι. Δεν υπάρχει λόγος να αποβληθεί η φύση των πραγμάτων που δεν ενοχλούν κανέναν.

Ξαφνιάστηκα όταν στο «Ολόκληρος άνθρωπος, ολόκληρης μοναξιάς»γράφεις, «…/Το κάπνισμα είναι/ένας ολόκληρος άνθρωπος καμωμένος από μοναξιά/…/κόβοντας το κάπνισμα, σβήνεις έναν ολόκληρο άνθρωπο/ολόκληρης μοναξιάς». Η μοναξιά ποτέ δεν μοιράζεται, διαφορετικά τι νόημα θα είχε; Από την άλλη το κάπνισμα είναι μια ελάχιστη μηχανική κίνησηαργής αυτοκαταστροφής κάθε φορά που περιμένεις κάποιος να σε σώσει από τη μοναξιά σου.

Η μοναξιά είναι φρικτή, όμως υπάρχουν τρόποι να την απολαμβάνει κανείς. Το κάπνισμα είναι ο πιο φρικτός από αυτούς. Το μέγεθος της φρίκης του δεν υπολείπεται του μεγέθους της ηδονής που προσφέρει.

«Τα ωραιότερα ποιήματα είναι ιδέες», ισχυρίζεσαι και μου θυμίζεις τον στίχο του ΜίλτουΣαχτούρη,«Το ποίημα κάθεσαι και το ξενυχτάς σαν τον νεκρό». Μήπως τα ωραιότερα ποιήματα είναι εκείνα που δεν έχουμε γράψει;

Τα ωραιότερα ποιήματα είναι αυτά που δεν μπορούμε να γράψουμε, διότι είμαστε γλωσσικά ανάξιοι της αλήθειας που περιέχουν. Όσο για τον Σαχτούρη, δεν μπορώ, αφού τον ανέφερες, να μην πω ότι έγραψε ακριβώς όπως θα έγραφε ένα ατάλαντο παιδί δίχως την παραμικρή φαντασία ή πρωτοτυπία. Μπορεί κανείς να μη θέλει να τα βάλει με αυτό το παιδί, αλλά εγώ δεν έχω τέτοια προβλήματα.

Τελικά είμαστε οι νίκες μας ή οι ήττες μας, καθώς στο«Νίκη»οι στίχοι,«Η νίκηπάντοτε θα’ ναι/ το αντίθετο της ήττας» δεν αφήνουν περιθώρια για απολαύσεις νικητήριες.

Είμαι βέβαιος πως έχεις συνομιλήσει με ανθρώπους που αυτοπροσδιορίζονται ως ηττημένοι. Ίσως, όμως, δεν έχεις προσέξει ότι όταν τους προτείνεις μια απόπειρα, μια δραστηριότητα, μια νέα αρχή, σπεύδουν να την απαξιώσουν: να σου πουν, δηλαδή, ότι δεν έχει αξία να κάνεις παιδιά (αν αυτό τους προτείνεις), να βρουν εργασία (αν αυτό τους προτείνεις), να γράψουν μια ιστορία (αν αυτό τους προτείνεις). Αν κάποιος, όμως, δε θέλει να χάσει, πρέπει προηγουμένως να αποδεχθεί την απλή αλήθεια ότι η νίκη υπάρχει, όποια κι αν είναι αυτή.

Οι στίχοι σου θέτουν ερωτήματα ή δίνουν απαντήσεις;

Μια συγκίνηση επιδιώκουν οι στίχοι μου, ιδανικά εκλεκτή. Η συγκίνηση περιέχει και ερωτήσεις και απαντήσεις και, κυρίως, έκκριση σεροτονίνης.

Ποιους θα καλούσες σε δείπνο με αφορμή την ποίηση;

Τον Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα, εκλιπαρώντας τους να μελοποιήσουν ένα ποίημά μου.

Πιστεύω ότι πολλοί θα ταυτιστούν με το απόσπασμα του φιλοσοφημένου ποιήματος,«Γέννηση υπερήλικου» που παραθέτω,«Άρχισα να ευχαριστώ τον Θεό/όταν κατάλαβα πως δεν υπάρχει./Πριν μόνο του ζητούσα./Δώσε μου εκείνο, δώσε μου τ’ άλλο/σαν να πρέπει να εισπράξω τα χρωστούμενα./Τώρα ξέρω ποιος χρωστάει και ποιος/δεν πληρώνει ποτέ./Τα συμπεράσματά μου έχουν γίνει επιφωνήματα/και εκφράσεις πικρίας./ Πόσο νατουραλιστική οφείλει να είναι η ποίηση προκειμένου να αγγίξει τον άνθρωπο;

Η ποίηση οφείλει έναντι της συγκίνησης─ και μόνο. Ο Γιώργος Μπλάνας μου είχε κάποτε πει ότι «τα ποιήματά μου στερούνται τόσο μεταφυσικής, που καταντούν εντελώς μεταφυσικά». Μπορεί να είχε δίκιο.

Στην ταυτότητά σου έπρεπε πρώτα «γραφιάς» να αναγράφεται ως επάγγελμα και όχι καθηγητής Βιολογίας, καθώς όπως πολύ ωραία εξομολογείσαι στο ομώνυμο ποίημα, «Γεννήθηκα γραφιάς/κι όσοι μ’ άγγιζαν/άφηναν πάνω μου εγκαύματα./Τα εγκαύματα γίνονταν πληγές/οι πληγές γίνονταν έρημοι/πάνω τους έκαιγε ο ήλιος ανοιχτά/μια πελώρια αλήθεια./Είναι γεγονός πως τα σημάδια των άλλων πάνω μας είναι ο μόνος τρόπος για να λάμψει η αλήθεια μας;

Το θέμα είναι... ποιοι είναι αυτοί οι άλλοι. Ένας κινηματογραφικός χαρακτήρας σε ένα φιλμ του PeterWeir, ο JohnKeating, με προέτρεψε να γίνω δάσκαλος και γραφιάς─ και τον άκουσα. Tις ωραιότερες συμβουλές τις δίνει η ανυπαρξία.

Είναι η ποίηση αντίδοτο αντοχών μιας πραγματικότηταςπου μας εξαντλεί;

Η ποίηση δεν μπορεί να θεραπεύσει την πραγματικότητα, επομένως δεν είναι αντίδοτο. Μπορεί, όμως, να δημιουργήσει μια πραγματικότητα μες στην πραγματικότητα. Η ποίηση είναι ο Δούρειος Ίππος κάθε μάχης που κράτησε πολύ.

Μήπως είμαστε οι επιλογές μας που πονάνε λιγότερο, όπως γράφεις στο «Αυτός που δεν χρειάζεται να ξέρει», κάτι βέβαια που δεν αναιρεί μια μαζοχιστική αναβολή επιλόγου μιας σχέσης;

Η ψυχική μας υγεία είναι οι επιλογές μας που πονούν λιγότερο. Η υπερηφάνειά μας, όμως, είναι οι πιο επώδυνες από τις επιλογές μας. Υπ’ αυτήν την έννοια, η υπερηφάνεια είναι ασθένεια ανίατος.

Ο ορισμός,«Έρωτας είν’ η επάρατος νόσος των αθανάτων», είναι ίσως ο ωραιότερος που έχω διαβάσει. Δεν αποτελεί απλώς επίγνωση της σημασίας του έρωτα, αλλά τη συνειδητοποίηση πως όσοι βαφτίζονται στο όνομα του, αρρωσταίνουν θανάσιμα.

Και ζουν για πάντα μες στην αρρώστια του, ναι. Όταν παρέλθει ο έρωτας, η ανάμνησή του μοιάζει με νεκρό κορμί που δε λέει το θάνατο να παραδεχθεί. Hνοσταλγία του ξυπνά το φόβο πως δεν υπάρχει σώμα να αντέχει δύο φορές αυτόν τον σεισμό. Όσος έρωτας αντιστοιχεί σε ένα κορμί συμβαίνει άπαξ.

«Τρία κούτσουρα που καίγονται στο τζάκι», πόσηανεξήγητη ευτυχίαμεταδίδουν;

Όση μου χρειάζεται. Τα τζάκια είναι τα πραγματικά παράθυρα των σπιτιών. Τα νεκρά κορμιά των δένδρων που φλέγονται μέσα τους ζεσταίνουν στο ημίφως τη σάρκα των εραστών.

Ποιο είδος μουσικής θα συνόδευε το «Ταραήλ»;

Το Concerto for group and Orchestra των Deep Purple.

Το τελευταίο εξαιρετικό ποίημα του βιβλίου έχει τίτλο «Το ποίημα δεν είναι λόγια», επειδή«Το ποίημα είναι μια πραγματικότητα που/υπάρχει μόνο και μόνο επειδή γράφτηκε./Πιστεύεις ότι τα ποιήματα είναι χρώματα, σιωπές και το αναπάντεχο που μας αφήνει άφωνους;

Πιστεύω ότι τα ποιήματα βρέθηκαν σε ραβασάκια μαθητών, αναγνώστηκαν σε επικήδειους, γράφτηκαν με σπρέι σε τοίχους ή δεν διαβάστηκαν ποτέ.

Το ποίημα που ακολουθεί είναι εμπνευσμένο από τη συνέντευξη και του το αφιερώνω.

ΠΟΙΗΤΙΚΟ DNA

Από το πρώτο κύτταρο που γονιμοποίησε η σκέψη του

που διαιρέθηκε, αναπαράχθηκε και διασπάστηκε σε λέξεις

για να αναπτυχθούν στίχοι και να γεννηθούν ποιήματα

έχει περάσει χρόνος πολύς ή και καθόλου.

Εξάλλου δεν έχει σημασία

από πότε αναμετριέται ο ποιητής με το εγώ του

και τα εγώ των άλλων,

δεν παίζει κανένα ρόλο

τι προκαλείκάθε φορά αυτή του η απόπειρα,