Η μονή δέχεται καθημερινά εκατοντάδες προσκυνητές από όλη την χώρα. Πρόκειται για ζωντανό μνημείο της Ορθοδοξίας, το οποίο φροντίζουν με απόλυτο σεβασμό δεκάδες μοναχές. Αν και πρόκειται για σημαντικό μοναστήρι, χρίστηκε μόλις το 1952, σε συνέχεια ενός αρχαίου ασκητηρίου, το οποίο χρονολογείται κατά τον 13ο αιώνα.
Ο χώρος έχει συνδεθεί με τον Άγιο Πατάπιο από το 1904, αφού τότε οι κάτοικοι του Λουτρακίου, με επικεφαλής τον ιερέα Κωνσταντίνο Σουσάνη, αποφάσισαν να ανασκάψουν το σπήλαιο και να αυξήσουν τον χώρο γύρω από το ασκηταριό. Όταν προσπάθησαν να ρίξουν ένα πεζούλι, βρέθηκαν μπροστά «στο ιερό λείψανον, άφθορον και ευωδιάζον, φέρον επ’ αυτού ξύλινον σταυρόν και βυζαντινά νομίσματα». Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1952, αποφασίστηκε η ίδρυση της μονής εκεί.
Ο Όσιος Πατάπιος γεννήθηκε στην Αίγυπτο και από μικρό παιδί είχε «πνεῦμα ἀγάπης καὶ σωφρονισμοῦ» . Δηλαδή, πνεύμα αγάπης και πνεύμα που σωφρονίζει, ώστε φρόνιμα και συνετά να κυβερνά τον εαυτό του, αποφεύγοντας κάθε ηθική παρεκτροπή, διατηρώντας την αγνότητα, αλλά συγχρόνως παραδειγμάτιζε και τους συνανθρώπους του. Και αυτό το απέδειξε ακόμα περισσότερο, όταν μεγάλωσε.
Αφού διαμοίρασε την κληρονομιά του στους φτωχούς, αποσύρθηκε στην έρημο. Εκεί γέμιζε το χρόνο του με προσευχή, μελέτη και αγαθοεργίες. Σε κάθε κουρασμένο οδοιπόρο που περνούσε από το κελί του, πρόσφερε ανάπαυση και φιλοξενία. Αλλά εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία του παρείχε με διάκριση και πνευματικές οδηγίες και συμβουλές, χρήσιμες για τη σωτηρία της ψυχής του. Έτσι, η φήμη του Παταπίου εξαπλώθηκε γρήγορα και κάθε μέρα πολλοί έφθαναν στο κελί του για να ακούσουν από τα χείλη του επωφελή διδασκαλία.
Μετά από καιρό, ο Πατάπιος πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, θέλοντας να μείνει άγνωστος, εξέλεξε ένα ησυχαστήριο στις Βλαχερνές. Όμως, η ταπεινή και καθαρή ζωή του Παταπίου, τον αξίωσε να θαυματουργεί. Έτσι και πάλι έγινε γνωστός και πέθανε θεραπεύοντας αρρώστους.
