Το πρόβλημα είναι εμφανές σε περιοχές με ....άδειους ταμιευτήρες στα νησιά, χαμηλές στάθμες λιμνών και φραγμάτων, που επηρεάζουν την υδροδότηση των πόλεων και την άρδευση των καλλιεργειών.
Ωστόσο, υπάρχει και μια λιγότερο προφανής διάσταση: η υποβάθμιση των υπόγειων υδάτων της χώρας.
Τα τρία κρίσιμα προβλήματα των υπόγειων υδάτων
Ο κ. Βασίλης Ζόραπας, προϊστάμενος του τμήματος Υδρογεωλογίας – Υδρολογίας του ΕΑΓΜΕ, ανέλυσε τη σοβαρότητα της κατάστασης. Τα υπόγεια νερά στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν ένα τριπλό πρόβλημα:
Υφαλμύρυνση Η υπεράντληση οδηγεί στην εισχώρηση θαλασσινού νερού στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, κάνοντάς το νερό ακατάλληλο για χρήση.
ΝιτρορύπανσηΤα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται ευρέως στη γεωργία προκαλούν μόλυνση των υπόγειων νερών με νιτρικά, θέτοντας σε κίνδυνο την ποιότητα του πόσιμου νερού και την οικολογική ισορροπία.
Μείωση στρατηγικών αποθεμάτων Η υπερβολική άντληση νερού οδηγεί σε σταδιακή εξάντληση των υπόγειων υδάτινων πόρων, απειλώντας τη βιωσιμότητα του συστήματος στο μέλλον.
Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στην υπέρβαση της «κόκκινης γραμμής» όσον αφορά την υπεράντληση και την υποβάθμιση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Αυτή η ανθρωπογενής κρίση απαιτεί άμεση και συντονισμένη δράση, καθώς τα υπόγεια ύδατα αποτελούν στρατηγικό απόθεμα για τη χώρα.
Δείτε τη συνέντευξη:
Ερ: Θα ήθελα να μας δώσετε μια γενική εικόνα για τα υπόγεια ύδατα στη χώρα.
Βασίλης Ζόραπας: Όσον αφορά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υπόγειων νερών, τα μεγαλύτερα προβλήματα που έχουμε εντοπίσει μέσα από τη δραστηριότητά μας στο ερευνητικό κομμάτι και από τις δραστηριότητες που υλοποιεί διαχρονικά η ΕΑΓΜΕ είναι η υφαλμύρινση που είναι το
σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα μας, όπως και η νιτρορύπανση που σημαίνει αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων στα υπόγεια νερά.
Ποιες περιοχές στην Ελλάδα είναι αυτές στις οποίες εντοπίζεται τα μεγαλύτερα προβλήματα;
Βασίλης Ζόραπας: Επειδή η χώρα μας διαθέτει μια μεγάλη ακτογραμμή που σημαίνει ότι είναι εκτεθειμένη στην θάλασσα, όπως και το πλήθος των νησιών μας, αυτό δημιουργεί έναν παράγοντα αρνητικό για τα υπόγεια νερά, υπό την έννοια ότι είμαστε εκτεθειμένοι στη θαλάσσια διείσδυση, η οποία προκαλείται όμως από ανθρώπινη παρέμβαση, ουσιαστικά από τις έντονες εντατικές αντλήσεις που προκαλούνται είτε στα νησιά, είτε στην ενδοχώρα.
Επίσης τα νιτρικά ιόντα, παρατηρούνται σε περιοχές εντατικής καλλιέργειας, επειδή σχετίζονται άμεσα με τη χρήση λιπασμάτων. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τα νιτρικά, όπως τα οικιακά λήμματα κυρίως, όμως είναι πολύ μικρότερο το ποσοστό αυτό που έχουμε παρατηρήσει σε σχέση με την εκτεταμένη επιβάρυνση από την αγροτικό τομέα.
Θα μπορούσατε να πείτε ότι η κατάσταση των υπόγειων υδάτων είναι καλή; Ρωτάω γιατί το τελευταίο διάστημα ξέρετε με την λειψυδρία, ακούμε διάφορες απόψεις σχετικά με το ότι δεν θα έχουμε νερό, δεν θα έχουμε νερό να ποτίζουμε, ισχύει κάτι τέτοιο.
Βασίλης Ζόραπας: Στο μεγαλύτερο μέρος των υπόγειων υδατικών συστημάτων της χώρας η κατάσταση θα λέγαμε ότι είναι καλή. Όμως αυτό που δημιουργεί το πρόβλημα είναι ότι η ανάπτυξη της χώρας μας παρατηρείται στο ανατολικό τμήμα οπότε εκεί πέρα υπάρχει ένα συνωστισμός δραστηριοτήτων και πληθυσμού.
Σε αυτό το κομμάτι παρατηρείται και το μεγαλύτερο πρόβλημα. Είτε το ποιοτικό δηλαδή η εκτεταμένη υφαλμύρινση ή η νιτρορύπανση επειδή συμπίπτει με τις καλλιεργούμενες εκτάσεις είτε επίσης και το θέμα της έλλειψης υπόγειων υδατικών πόρων.
Στην Δυτική Ελλάδα όπως γνωρίζουμε, οι βροχοπτώσεις είναι πιο αυξημένες σε σχέση με την Ανατολική χώρα που φέτος για παράδειγμα ήταν μειωμένες από 20% έως και 50% σε σχέση με το μέσο όρο της 15ετίας. Οπότε καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει μια ανισοκατανομή. Δεν μπορούμε να πούμε ότι το πρόβλημα αφορά όλη τη χώρα.
Για τη λειψυδρία θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι έντονες πιέσεις ασκούνται στο Ανατολικό τμήμα της χώρας. Δηλαδή η Θεσσαλία αντιμετωπίζει σημαντικό πρόβλημα, όπως η Μακεδονία, κάποιες περιοχές της Πελοποννήσου και το πρόβλημα της υπερεκμετάλλευσης δημιουργεί αντίστοιχα και ποιοτικό πρόβλημα.
Η υφαλμύρινση προκαλείται από εντατική άντληση επειδή δεν υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι οπότε δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όσον αφορά υφαλμύρινση και η έλλειψη υπόγειων υδάτων.
Αν σας ρωτούσαν αγρότες από τη Θεσσαλία αν θα έχουν νερό τα επόμενα χρόνια για να ποτίζουν, τι θα τους λέγατε;
Βασίλης Ζόραπας: Αυτό δεν μπορεί να το απαντήσει κανείς γιατί κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ποια θα είναι η εξέλιξη των μετεωρολογικών φαινόμενων. Ευελπιστούμε ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα φέτος.
Θα υπάρχουν βροχοπτώσεις να αναπληρωθούν τα υπόγεια αποθέματα. Όμως η κλιματική κρίση την οποία διαπιστώνουμε καθημερινά νομίζω όλοι μας, πρέπει να μας χτυπήσει το καμπανάκι του κινδύνου ώστε να πάρουμε μέτρα για την επόμενη φάση της λειψυδρίας.
Τώρα να πούμε την αλήθεια δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα γιατί είμαστε μέσα στην κατάσταση της λειψυδρίας. Ένα έργο για να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί θέλει ας πούμε τουλάχιστον 2-3 χρόνια.
Άρα το μόνο που θα μπορούσαμε να κάνουμε τώρα είναι οικονομία τόσο στην άρδευση όσο και στην ύδρευση και να σχεδιάσουμε έργα για το κοντινό μέλλον γιατί το φαινόμενο αυτό θα επαναληφθεί.
Θυμόμαστε την περίοδο του 1990 που που είχαμε πάλι πρόβλημα λειψυδρίας, όμως οι ανάγκες πλέον έχουν αυξηθεί στη χώρα μας είτε λόγω του αυξημένου βιοτικού επίπεδου που σημαίνει χρειαζόμαστε μεγαλύτερη αγροτική παραγωγή είτε λόγω του τουρισμού και γενικά επειδή υπάρχει μεγαλύτερη κατανάλωση.
Επίσης θα ήθελα να σας πω ότι η γεωργία στην Ελλάδα καταναλώνει περίπου το 80% των υδατικών πόρων ίσως και περισσότερο και θα πρέπει το ποσοστό αυτό με κάποιο τρόπο να μειωθεί ώστε να μείνει και για τις άλλες χρήσεις κυρίως την ύδρευση και τη βιομηχανία. Η ύδρευση είναι στο 10%-15% των ετήσιων καταναλώσεων και ένα 5% αφορά τη βιομηχανία.
Στη Γεωργία υπάρχουν κάποια προβλήματα, κακές πρακτικές θα έλεγα, όσον αφορά τα συστήματα άρδευσης. Θα μπορούσαμε αυτό το ποσοστό πιστεύω να μειωθεί στο μισό.
Αν έχετε πάει σε περιοχές και έχετε δει που ποτίζουν μέρα μεσημέρι με το γνωστό κανονάκι που εκτοξεύει το νερό το μεσημέρι και το 60% από αυτό το νερό χάνεται, αυτό για παράδειγμα είναι μια κακή πρακτική.
Άρα θα πρέπει να βελτιώσουμε τα συστήματα άρδευσης καταρχήν που είναι κάτι που μπορεί να γίνει πιο άμεσα για να έχουμε εξοικονόμηση των υδατικών πόρων.
Θα μπορούσαμε μελλοντικά να δούμε συστήματα ανακύκλωσης λυμάτων. Θα μπορούσαμε να δούμε συστήματα ευφυούς γεωργίας ώστε με κατάλληλους αισθητήρες να χρησιμοποιείται η βέλτιστη ποσότητα νερού.
Όπως επίσης, σε συλλογικά έργα άρδευσης θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε κλειστά δίκτυα για να μην έχουμε απώλειες νερού. Αυτά νομίζω τα πιο βασικά και επειδή η γεωργία αφορά τη μεγαλύτερη κατανάλωση νερού στη χώρα μας, νομίζω θα πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα σε αυτό.
Από τα υπόγεια ύδατα, αντλούμε περισσότερο νερό από ό,τι αναπληρώνεται και αν ναι, πού θα μπορούσε να οδηγήσει αυτό. Ή η αναπλήρωση του νερού το οποίο αντλούμε αλλάζει από χρονιά σε χρονιά;
Βασίλης Ζόραπας: Yπάρχουν χρονιές οι οποίες είναι πλούσιες υδρολογικά που σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλη διαθεσιμότητα επιφανειακού νερού το οποίο συνέχεια εμπλουτίζει για τα υπόγεια. Άρα εκείνες τις χρονιές έχοντας μια μέση κατανάλωση στην Ελλάδα μπορεί να μας επαρκεί.
Όμως υπάρχουν χρονιές όπως η φετινή ή οι προηγούμενες όπου το νερό αυτό δεν επαρκεί, οπότε αντλούμε από τα μόνιμα αποθέματα όπως ονομάζοντας στην υδρογεωλογία και όχι από τα ανανεώσιμα αποθέματα.
Υπάρχουν από θέματα τα οποία δεν θα έπρεπε να αγγίζουμε.
Βασίλης Ζόραπας: Κανονικά ναι. Τα μόνιμα από θέματα, ή γεωλογικά αποθέματα όπως λέγονται. Θα έπρεπε να είναι μια εφεδρία για πολύ δύσκολες περιπτώσεις και να παίρνουμε τόσο νερό όσο αυτό που αναπληρώνεται ετησίως.
Αλλά εμείς παίρνουμε νερό και από αυτά.
Βασίλης Ζόραπας: Ναι και η Θεσσαλία, η Αργολίδα και κάποιες άλλες περιοχές που είναι στο κόκκινο, είναι αυτές στις οποίες διαχρονικά έχει γίνει υπερεκμετάλλευση και έχουμε αντλήσει νερό περισσότερο από ό,τι ήταν αυτό που τροφοδοτεί το υπόγειο σύστημα.
Αυτό όμως, πέρα από τη βροχόπτωση, έχει να κάνει και με τα πετρώματα. Με τη γεωλογία της περιοχής. Κάποιοι σχηματισμοί δηλαδή, τροφοδούνται πολύ πιο εύκολα και κάποιοι άλλοι για να αναπληρωθούν, θέλουν πολύ περισσότερο χρόνο.
Επίσης δημιουργούν συνθήκες είτε πολύ πιο πλούσιας υπόγειας υδροφορίας ή έχουμε συστήματα, τα οποία να μαζεύουν λιγότερο νερό. Μια τέτοια περίπτωση που έχουμε φτωχά υδρογεωλογικά συστήματα είναι τα νησιά, όπου λόγω έκτασης και λόγω της θάλασσας τα συστήματα αυτά είναι αδύναμα.
Ως ΕΑΓΜΕ, τί θα μπορούσατε να προτείνετε για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας.
Βασίλης Ζόραπας: Αυτό που θα μπορούσα να πω με τη ματιά ενός υδρογεωλόγου, είναι ότι στις περιοχές όπου υπάρχει διαθέσιμο επιφανειακό δυναμικό, δηλαδή που έχουμε ποτάμια, ρέματα, τα οποία ρέουν προς τη θάλασσα, θα μπορούσαμε με κάποιο τρόπο αυτό νερό να το χρησιμοποιήσουμε για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων.
Ο πιο εύκολος τρόπος και ο λιγότερο δαπανηρός και με λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, θα ήταν αυτός των ανασχετικών φραγμάτων, κατά μήκος της κοίτης, ώστε να καθυστερούμε το νερό να φτάσει προς τη θάλασσα.
Με αυτόν τον τρόπο, δίνοντας χρόνο στο νερό να παραμείνει σε επιφανειακές λεκάνες, θα μπορεί να διηθείται προς τα βαθύτερα στρώματα και να αυξήσουμε τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων.
Θα μπορούσαμε επίσης να δούμε το θέμα της αφαλάτωσης στα νησιά. Επειδή δεν υπάρχουν άλλοι πόροι, γιατί δεν υπάρχει ούτε καν βροχόπτωση και λαμβάνοντας υπόψη και την φόρτιση με τον πληθυσμό και τις πιέσεις που ασκούνται με τον τουρισμό, η αφαλάτωση είναι μονόδρομος για τα νησιά.
Επίσης θα μπορούσαμε να δούμε τις περιπτώσεις κάποιων φραγμάτων, που θα μας προστάτευαν από πλημμυρικά φαινόμενα όπως αυτό που είδαμε στη Θεσσαλία, και παράλληλα να συνεισφέρουν στον αρδευτικό τομέα.
